Small Things Like These (2024)

Regie: Tim Mielants | 98 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: Cillian Murphy, Patrick Ryan, Peter Claffey, Ian O’Reilly, Helen Behan, Zara Devlin, Sarah Morris, Cillian O’Gairbhi, Tadhg Moloney, Eileen Walsh, Liadan Dunlea, Giulia Doherty, Rachel Lynch, Aoife Gaffney, Faye Brazil, Agnes O’Casey, Louis Kirwan, Michelle Fairley, Mark McKenna, Clare Dunne, Emily Watson, Joanne Crawford, Aidan O’Hare, Ryan Waters, Máire Ní Ghráinne, Patricia Twomey, Abby Fitz, Amy De Bhrún, Vega Farrelly, Clare Monnelly, Helen Gregg, Hugh Mcallister

Het is een gitzwarte bladzijde in de Ierse geschiedenis: de Magdalena-wasserijen. Tussen 1922 en 1996 werden 10 wasserijen in het land door een viertal rooms-katholieke congregaties, die luisterden naar namen als Sisters of Mercy en de Good Shepherd Sisters, gebruikt als tuchthuizen voor vrouwen en meisjes die in hun ogen ‘gevallen’ waren. Vrouwen die bijvoorbeeld buiten het huwelijk om zwanger waren geworden of die om een andere reden thuis of door de staat niet gewenst waren, werden aan het werk gezet en met harde hand gecorrigeerd in kille gebouwen met vergrendelde deuren, hoge muren en onbereikbare ramen. Hoewel ze van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat aan het werk werden gezet, kregen ze niet betaald. Hoelang ze moesten blijven werd niet verteld, contact met de buitenwereld werd ontmoedigd en streng gecontroleerd en in sommige gevallen zelfs helemaal verboden. Wie zijn werk niet goed deed, weigerde of zijn mond opendeed, werd gestraft; deze vrouwen werd opgesloten, kregen geen eten, ondergingen lijfstraffen of werden op een andere manier vernederd. En het ergste van alles: hun baby’s werden zonder pardon weggenomen en verkocht aan pleeggezinnen.

Volgens de officiële cijfers werden in totaal 10.000 meisjes en vrouwen in de Magdalena-wasserijen opgesloten, maar de echte cijfers liggen waarschijnlijk vele malen hoger. Er ging een schokgolf door Ierland toen in 1993 bij een van de wasserijen een massagraf werd gevonden met maar liefst 133 anonieme graven. In totaal werden 155 lichamen gevonden. De media-aandacht die dat opleverde leidde ertoe dat de Ierse staat – die ongeveer een kwart van alle vrouwen in de wasserijen had geplaatst – het boetekleed aantrok, al gebeurde dat pas in 2013. De schadevergoeding van in totaal 58 miljoen euro, dat nog altijd niet in zijn geheel is uitgekeerd, is een schrale troost voor de slachtoffers en hun nabestaanden. De vier religieuze congregaties kregen het verzoek een financiële bijdrage te leveren aan het fonds waaruit de herstelbetalingen gedaan worden, maar weigeren vooralsnog…

De Magdalena-wasserijen vormen een bron van inspiratie voor schrijvers en filmmakers. Eén van de bekendste films over dit onderwerp is Peter Mullans ‘The Magdalene Sisters’ uit 2002. Ook Claire Keegan, schrijfster van het in 2022 onder de titel ‘The Quiet Girl’ uitgebrachte korte verhaal ‘Foster’, liet zich niet onberoerd. Zij schreef in 2021 de novelle ‘Small Things Like These’, en dat boek kreeg de echtgenote van de Ierse acteur Cillian Murphy onder ogen. ‘Daar moet je wat mee doen’, gaf zij haar man de opdracht, waarna Murphy met het boek naar de Vlaamse filmmaker Tim Mielants stapte, met wie hij samenwerkte aan de tv-serie “Peaky Blinders”. Het verhaal van de met diepe rouwgevoelens en morele worstelingen kampende Bill Furlong in het landelijke Ierland van midden jaren 80 sprak Mielants direct aan, omdat hij net als de hoofdpersoon op jonge leeftijd te maken kreeg met verlies en rouw. Met de camera dicht op de huid van Murphy en een knipoog naar Charles Dickens verfilmde Mielants op ingetogen en authentieke wijze de geschiedenis die door de Ieren gezien wordt als ‘the nation’s shame’.

Bill Furlong is een kolenhandelaar in County Wexford en heeft door hard werken en integer handelen een mooi bedrijf voor zichzelf opgebouwd. Desondanks zijn in dit Thatcheriaanse tijdperk de geldzorgen nooit ver weg en omdat Bill en zijn vrouw Eileen (Eileen Walsh) het beste willen voor hun vijf dochters is het elk dubbeltje omdraaien voor dit gezin. De kerk speelt een cruciale rol in hun leven: de nonnen van de plaatselijke congregatie runnen in feite het dorp omdat hun invloed veel verder reikt dan alleen het klooster: ook voor onderwijs, gezondheidszorg en werkgelegenheid zijn de dorpelingen van hen afhankelijk. Bill is een gevoelig type dat het gewicht van de wereld op zijn schouders lijkt te dragen, een man die goed wil doen en zijn laatste centen weggeeft aan iemand die het nóg minder heeft. Het is rond Kerstmis als de herinneringen aan zijn pijnlijke en verdrietige jeugd, die hij lange tijd zorgvuldig had weggestopt, de kop ineens weer opsteken. Herinneringen aan zijn op tragische wijze en op veel te jonge leeftijd gestorven moeder, die worden aangewakkerd als hij kolen aflevert bij de wasserij van de kerk. Dit is een plek waarvoor de meeste dorpelingen wegkijken, maar waar vrouwen rondlopen die veel lijken op zijn eigen, ongetrouwde moeder destijds, maar die niet – zoals zij – het geluk hadden te worden opgenomen door een rijke oudere vrouw.

Vrouwelijk leed gezien door de ogen van een man. ‘Small Things Like These’ wordt gedreven door rouw en verdriet. Zwijgzaam, maar met zijn kenmerkende intense blik waarin je angst, pijn en mededogen leest, neemt Cillian Murphy de kijker mee naar een periode die niet eens zo lang geleden is maar wel zo aanvoelt, als ooggetuige van de vreselijke omstandigheden die niet alleen in de wereld om hem heen, maar ook binnen in hemzelf woeden. Zijn Bill Furlong is een man die in zijn jonge jaren al geleerd heeft niet te praten over zijn gevoelens; die blijven dus onder de oppervlakte. De hele film lang voel je hoe die onderdrukte emoties proberen zich een weg naar buiten te vinden. Het gezicht van de kerk, de ijselijk kille Mother Mary, wordt al even sterk gespeeld door Emily Watson. Ze weet maar al te goed dat ze de arme Bill in de tang heeft, omdat ze de toekomst van zijn dochters kan maken of breken. De scène waarin zij Bill probeert af te kopen met een met biljetten gevulde kerstkaart voor zijn vrouw, laat feilloos zien hoe de kerk al die decennia is weggekomen met de wantoestanden.

De worsteling met het morele dilemma staat centraal in deze film. Mielants voerde het medeplichtigheidsvraagstuk ook al op in zijn vorige film, ‘Wil’ (2023). Toen waren het mensen die zagen hoe Joden naar concentratiekampen werden afgevoerd, hier zijn het de mishandelingen door de katholieke kerk waar mensen hun ogen van afwenden. Moet je iets doen aan het onrecht dat je ziet, laat je het gewoon gebeuren en blijf je zwijgen? Ben je dan in zekere zin niet medeplichtig aan het drama? Deze thematiek geeft het sobere, verstilde en meeslepende ‘Small Things Like These’ een extra laag die de kijker een spiegel voorhoudt: wat zou jij doen?

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 21 november 2024