Smoke Sauna Sisterhood – Savvusanna sõsarad (2023)

Regie: Anna Hints | 89 minuten | documentaire

In Zuid-Estland, met name in de provincie Võrumaa, is de saunatraditie een serieuze aangelegenheid. De rookauna is een belangrijk onderdeel van het dagelijks leven en staat sinds 2014 op Unesco’s internationale Representatieve Lijst van het Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid (waar bijvoorbeeld ook de Nederlandse corsocultuur een vermelding heeft). Toen filmmaker Anna Hints elf jaar was, bezocht zij na de dood van haar opa, met haar oma, tante en nicht een rooksauna. Daar liet haar oma in vertrouwen weten dat zij door haar echtgenoot bedrogen was. Door het delen van dit pijnlijke en gevoelige onderwerp in de sauna, reinigde ze in feite niet alleen haar lichaam, maar ook haar ziel. Deze persoonlijke ervaring neemt Hints mee in het maken van haar documentaire en dat betaalt zich uit.

Maar ‘Smoke Sauna Sisterhood’ is alleen al bijzonder vanwege de setting: het is er gloeiend heet (wat een uitdaging moet dat zijn geweest om de cameralenzen onbeslagen te laten zijn) en van de ruimte zou je spontaan claustrofobie krijgen. De vrouwen die hier komen, worden van zeer dichtbij gefilmd, zo dichtbij soms dat je twijfelt naar welk lichaamsdeel je nu eigenlijk kijkt. Dit waarborgt grotendeels de anonimiteit van de saunabezoekers, hoewel sommige dames wel ‘in vol ornaat’ te bewonderen zijn (zij hebben hier expliciet toestemming voor gegeven). De cinematografie van Ants Tammik is echter juist bij de beelden waarin huid, vlees en druppels (zweet, tranen, water) samenvloeien tot een betoverend geheel, op z’n sterkst. Eigenlijk hóef je de gezichten van deze vrouwen niet bij de verhalen te hebben. Juist door het kunnen combineren van het gezicht bij het verhaal, verliest de documentaire iets aan kracht.

We krijgen in close up mee welke rituelen er bij het saunabezoek horen en zien de rooksauna in diverse seizoenen. ’s Zomers liggen de vrouwen buiten, maar een afdaling in een ijsbad behoort ook tot de gebruiken. Wat wel jammer is is dat je af en toe wat context mist. Hoe lang duurt zo’n saunabezoek, kennen deze vrouwen elkaar al van eerdere bezoeken of zijn zij bij meerdere bezoeken gefilmd?

In de veilige omgeving van de rooksauna komen in ieder geval verschillende gespreksonderwerpen aan bod. Dat varieert van het lacherig besproken ontvangen van dick pics, tot abortussen, (moeizame) relaties met ouders en heftige ziekten als kanker. De vrouwen stellen zich kwetsbaar op, niet alleen voor elkaar maar ook zeker voor de camera, waaruit een immens vertrouwen in de filmmakers spreekt. Een trigger warning is wel op zijn plaats want één vrouw vertelt op akelig beeldende wijze hoe ze als tiener meerdere keren achter elkaar verkracht is en ook het verhaal van de bevalling van een doodgeboren kindje hakt er flink in.

‘Smoke Sauna Sisterhood’ laat de kijker op boeiende en visueel zeer aantrekkelijke wijze kennismaken met deze bijzondere traditie. Van de verhalen word je over het algemeen niet heel vrolijk, maar de kracht die eruit spreekt en de verbondenheid tussen de vrouwen, maakt veel goed.

Monica Meijer

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 30 november 2023