Sonatine (1993)

Regie: Takeshi Kitano | 94 minuten | actie, komedie | Acteurs: Takeshi Kitano, Aya Kokumai, Tetsu Watanabe, Masanobu Katsumura, Susumu Terajima, Ren Ôsugi, Tonbo Zushi, Ken’ichi Yajima, Eiji Minakata

Takeshi Kitano verwierf in de late jaren zeventig bekendheid als de helft van het stand-up duo ‘The Two Beats’. Hierna ging hij solo en groeide hij uit tot een van de populairste cabaretiers van Japan. Hij presenteerde ook verschillende tv-programma’s, met als hoogtepunt zijn eigen, razend succesvolle spelshow ‘Takeshi’s Castle’. Toen deed hij iets onverwachts. Hij regisseerde en speelde in een reeks gewelddadige misdaaddrama’s, die het Japanse bioscooppubliek flink verdeelde en hem een geheel nieuw imago schonk. Zijn zwart-komische inslagen en focus op de Yakuza (de Japanse maffia) zouden tenslotte samen komen in het oogstrelende, doch vurige ‘Sonatine’ (1993).

Kitano speelt Murakawa, een beruchte Yakuza-leider die verveeld is geraakt door zijn criminele leefstijl. Hij krijgt een taak toegewezen in Okinawa, waar hij een geschil tussen twee andere clans dient op te lossen. Zijn team raakt al snel betrokken in deze persoonlijke vete, waarbij vele doden vallen. Murakawa besluit vervolgens om zich met zijn handlangers terug te trekken in een schuilplaats aan zee. Op het strand lijken Murakawa en de andere Yakuza-leden tot rust te komen. Ze raken geobsedeerd door het maken van grappen en het spelen van fysieke spelletjes. Sommige van deze spellen zijn bijzonder kinderlijk, terwijl andere verontrustend gewelddadig zijn. De tijd verstrijkt, en het leven aan zee begint een haast alledaags patroon aan te nemen. Wat deden Murakawa en zijn mannen nu eigenlijk precies op Okinawa?

‘Sonatine’ is een klassieke Takeshi Kitano-film. Alles wat zijn oeuvre zo typerend maakt, is hier in overvloed aanwezig. Naast de prachtige score van Joe Hisaishi en de weelderige cinematografie van Katsumi Yanagijima, verschaft Kitano ons datgene wat hij steevast in zijn werk uitdraagt: een onderhoudende mix tussen humor en geweld. In ‘Sonatine’ gaan deze twee uitersten vrolijk hand in hand. In deze filmische wereld kun je op het ene moment schaterlachen, om op het volgende moment overeind te schieten door bruut en ongeveinsd geweld. Deze mengeling van emoties is altijd in balans.

In een verzameling van speelse en humoristische scènes zien we hoe Murakawa en zijn kameraden zich vermaken op het strand van hun schuilplaats. Maar we weten natuurlijk dat deze harmonieuze staat niet voor altijd kan blijven voortduren. Het is onvermijdelijk dat zij op den duur terug moeten naar hun oude leven. Misschien is het Murakawa die deze ontwrichting teweeg zal brengen. Er schuilt namelijk altijd iets onvoorspelbaars achter zijn ogen, iets wat zweeft tussen verachting en pure onverschilligheid. Kitano weet die onbewogen houding meesterlijk over te brengen. Zijn karakter is van begin tot eind fascinerend.

Murakawa is een gespleten karakter, een soort eenzame anti-held zoals we die kennen uit de films van de Japanse grootmeester Akira Kurosawa. Alleen is Murakawa niet op zoek naar iets als wraak of terugbetaling. Hij is een anti-held zonder duidelijk streven. Dit wordt treffend gedemonstreerd door zijn houding ten opzichte van geweld. In een van de allereerste scènes van ‘Sonatine’ laat Murakawa de eigenaar van een casino aan een hijskraan vastbinden, waarna hij de weerloze man aanhoudend onder water laat dompelen. Zijn trawanten kijken achteloos toe, zij weten wel beter dan om hem tegen te spreken. De criminelen kletsen wat met elkaar, waarna ze de man compleet vergeten. De man sterft, uiteindelijk. Voor Murakawa is dit echter geen persoonlijke vergelding, noch een daad uit beestachtig plezier. Murakawa is louter ambivalent. En toch, vooral tijdens zijn escapades op het strand, lijken we de kleinste glinsteringen van menselijkheid in hem waar te kunnen nemen. Kitano geeft nooit duidelijke antwoorden over zijn karakter.

‘Sonatine’ markeerde het begin van Kitano’s internationale erkenning, met een vertoning in de sectie van Un Certain Regard op het filmfestival van Cannes. Hij volgde dit op met twee alom bejubelde films in het voor hem zo succesvolle misdaadgenre, ‘Kids Return’ (1996) en ‘Hana-bi’ (1997), om vervolgens weer een nieuw pad in te slaan met de komedie ‘Kikujiro’ (1999) en het romantische drieluik ‘Dolls’ (2002). Het imago dat hij vroeger met zijn Yakuza-films opbouwde, heeft Kitano echter nooit helemaal van zich af weten te schudden. Tegenwoordig staat de Japanse cineast op internationaal niveau misschien nog wel meer bekend als stoere gangster, dan als tv-komiek. Dat is natuurlijk vrij grappig, kijkende naar de tweespalt onder bioscoopbezoekers in het begin van zijn carrière. How times have changed.

Len Karstens

Waardering: 4

Bioscooprelease: 15 september 1994
Speciale vertoning: Shochiku 100, EYE Film Instituut (februari en maart 2022)