Soul (2020)

Regie: Pete Docter, Kemp Powers | 100 minuten | animatie, avontuur | Originele stemmencast: Jamie Foxx, Tina Fey, Graham Norton, Rachel House, Alice Braga, Richard Ayoade, Phylicia Rashad, Donnell Rawlings, Questlove, Angela Bassett, Cora Champommier, Margo Hall, Daveed Diggs, Rhodessa Jones, Wes Studi, Sakina Jaffrey | Nederlandse stemmencast: Kenny B., Jacqueline Govaerts, Glennis Grace, Ryanne van Dorst

Na het vertrek van John Lasseter in 2018 – die op een zijspoor belandde na beschuldigingen van grensoverschrijdend gedrag jegens vrouwelijke collega’s – nam Pete Docter het roer over als creatieve baas bij Disney/Pixar. Docter, die zichzelf omschrijft als ‘een nerdy jongen uit Minnesota die dol is op striptekenen’, is een man die buiten de hokjes durft te denken. Ook is hij al jaren de man bij Pixar die met de meest creatieve concepten op de proppen komt. En dat wil wat zeggen, aangezien er bij de toonaangevende Amerikaanse animatiestudio wel meer creatieve geesten rondlopen. Uit Docters koker komen onder meer ‘Monster’s Inc.’ (2001), ‘Up’ (2009) en ‘Inside Out’ (2015) – niet toevallig drie films die hun première beleefden op het prestigieuze filmfestival van Cannes – en hij schreef mee aan de eerste twee delen van ‘Toy Story’ (uit respectievelijk 1995 en 1999) en ‘Wall-E’ (2008). Zijn nieuwste film is ‘Soul’ (2020), wederom een fraai staaltje conceptuele animatie dat Docter graag opnieuw in Cannes aan de wereld had willen presenteren. Maar helaas, corona gooide roet in het eten en waar ‘Soul’ dé animatiehit van het jaar had moeten worden, belandde de film bij wijze van cadeautje voor de abonnees op eerste kerstdag op de streamingdienst Disney+.

Waar Docter in ‘Inside Out’ speelde met emoties die, in het controlecentrum dat het menselijke brein is, om voorrang vechten. In ‘Soul’ gaat hij nog een stapje verder en durft hij existentiële vragen te stellen als: wat is het doel van ons bestaan? Hoe worden persoonlijkheden gevormd? En wat maakt ons leven de moeite waard? Op het eerste gezicht zware kost, maar Pixar verstaat de kunst om abstracte begrippen tot iets tastbaars en herkenbaars terug te brengen. Zo ook in ‘Soul’, een film waarvoor Docter al snel een hoofdpersonage bedacht had – een jazzmuzikant van middelbare leeftijd die de hoop op een grote doorbraak in de muziek bijna heeft opgegeven. Maar tevreden was Docter nog niet over het personage. Er miste nog iets; een ziel! Twee jaar werd geschaafd aan het karakter, tot het besluit werd genomen om er een Afro-Amerikaans karakter van te maken. Of het nou ingegeven werd door #BlackLivesMatter, #OscarsSoWhite of een andere roep om inclusiviteit, de keuze bleek een logische als je weet hoe nauw de historie van de jazzmuziek en die van Afro-Amerikanen met elkaar verweven is. Toneelschrijver Kemp Powers werd aan boord gehaald om op natuurlijke wijze een Afro-Amerikaans sausje over de film te gieten. Aanvankelijk kreeg hij een contract voor twaalf weken, maar dat werd al snel verlengd. Omdat hij zulke waardevolle bijdragen aan het geheel leverde, belandde zijn naam zelfs op de credits als coregisseur.

Joe Gardner (stem van Oscarwinnaar Jamie Foxx) is een talentvolle pianist die al decennia droomt van een ‘big break’. Maar omdat die vooralsnog op zich laat wachten, slijt de New Yorker zijn dagen als muziekdocent aan een middelbare school, waar hij tussen de ongeïnteresseerde hangjongeren die ene leerling probeert te ontdekken die talent, gevoel en ambitie heeft voor muziek. De schoolleiding is kennelijk blij met hem, want hij krijgt een vast contract aangeboden. Doen, zegt zijn moeder (Phylicia Rashad), voor wie financiële zekerheid het grootste goed is. Maar Joe twijfelt. Want betekent het tekenen van dit contract niet dat hij zijn grote droom definitief uit zijn hoofd moet zetten? Een belletje van oud-leerling Curly (Questlove), die probeert een eigen muzikale carrière op te bouwen, maakt de twijfel zo mogelijk nóg groter voor Joe: hij mag namelijk meespelen met een optreden van de befaamde saxofoniste Dorothea Williams (Angela Bassett). Met z’n hoofd in de wolken haast Joe zich naar huis om zijn goede pak aan te trekken. Maar dan valt hij in een rioolput, zijn einde tegemoet.

Of niet…? Want Joe’s ziel mag dan op weg zijn naar de hemelpoort, hij laat zich dé kans op zijn grote muzikale doorbraak niet zomaar afpakken. Via een onconventionele route verruilt hij het hiernamaals voor het hiervoormaals, een idyllische plek waar ongeboren, blanco zielen worden geprepareerd voordat ze naar de aarde worden gestuurd. Voordat ze daar klaar voor zijn, moet hun persoonlijkheid worden gevormd. Ze moeten dus ontdekken waar ze hun levenslust uit halen. Dat doen ze aan de hand van mentoren, en Joe krijgt het voor elkaar gekoppeld te worden aan de meest onhandelbare en opstandige van alle zielen, 22 (Tina Fey). Ze heeft al vele (sommige zeer beroemde!) mentoren gehad, maar geen van hen wist haar passie aan te boren of haar enthousiasme voor een verblijf op aarde aan te wakkeren. Joe ziet 22 als zijn enige mogelijkheid om die gouden kans die hem op een presenteerblaadje werd aangeboden nog te grijpen en is er alles aan gelegen haar ‘spark’ te vinden. Maar misschien wil hij wel iets té graag…?

Hemelpoorten, verloren zielen, de zin van het leven; Pixar duikt deze keer wel erg diep in de existentiële vraagstukken. Is dat nog wel leuk voor kinderen? Toegegeven, de allerkleinsten pikken wellicht niet alle diepere lagen op die Docter in zijn film heeft gestopt, en de grapdichtheid ligt ook wat lager dan de gemiddelde Pixar-film. De al wat oudere kinderen en volwassenen herkennen in ‘Soul’ de kenmerken die de beste Pixar-films zo goed maakten: grootse ideeën en originele uitvoering, inventiviteit in thematiek en animatiestijlen, emotionele resonantie, subtiliteit en oog voor detail. De animaties zien er zoals gebruikelijk uit om door een ringetje te halen. Let vooral op de fantastische, fotorealistische manier waarop Pixar het bruisende en kleurrijke New York heeft vormgegeven. Bradford Young, die als cinematograaf werkte aan speelfilms als ‘Selma’ (2014) en ‘Arrival’ (2016), werd aangesteld om te adviseren op het gebied van lichtval en schaduwen en dat betaalt zich dubbel en dik uit. Tegenover die realistische wereld zet Docter een kunstzinnige abstractie neer in het hiervoormaals, met door Picasso geïnspireerde tweedimensionale figuren die allemaal Jerry (of Terry) heten die de boel in de juiste banen leiden. Een gewaagde keuze, die uitstekend uitpakt en mooi aansluit in de thematiek van de zielen die er rondwaren die ook ‘onaf’ zijn. De stemmencast is top notch, met naast al eerdergenoemde acteurs onder anderen ook Richard Ayoade, Alice Braga, talkshowhost Graham Norton en Rachel House in topvorm. Met de muziek (van Trent Reznor en Atticus Ross) zit het eveneens wel snor.

Als ‘Soul’ een voorbode is van wat Pixar de komende jaren nog meer uit gaat brengen, dan zijn de verwachtingen hooggespannen. Want Docter staat garant voor originele verhalen in een bijbehorend jasje. Dat zien we toch liever dan de zoveelste sequel. ‘Soul’ ademt de creativiteit en inventiviteit uit van Pixars beste films. Conceptueel is het misschien allemaal net even te veel van het goede. Want wie hoopt antwoord te krijgen op die essentiële vragen die in ‘Soul’ worden gesteld, komt van een koude kermis thuis. Docter blijft bewust in het midden hangen, wat enerzijds wat onbevredigend werkt, maar anderzijds eigenlijk de enige logische route is die hij had kunnen bewandelen. Het zijn allemaal kleine haakjes en oogjes die ervoor zorgen dat ‘Soul’ geen perfecte score behaald, maar met een gedurfd concept, overdonderende visuele pracht en innemende personages weet Pixar opnieuw moeiteloos de harten van de kijker te beroeren.

Patricia Smagge

Waardering: 4

VOD-release: 25 december 2020 (Disney+)
DVD- en blu-ray-release: 9 april 2021