Speer & Hitler: The Devil’s Architect – Speer und er (2005)

Regie: Heinrich Breloer | 270 minuiten | drama, oorlog, biografie | Acteurs: Sebastian Koch, Tobias Moretti, Eva Haßmann, Peter Rühring, André Hennicke, Michael Gwisdek, Elert Bode, Andreas Kallauch, Andreas Conrad, Susanne Schäfer, Axel Milberg, Erika Marozsán, Wilfried Hochholdinger, Hannes Jaenicke, August Zirner, Markus Boysen, Milena Dreißig, Peter Schneider

Daar waar drama en documentaire bij elkaar komen, is uiterste voorzichtigheid geëist. De kijker moet huiverig zijn voor de combinatie van interpretatie en dramatisering van historische feiten. Maar regisseur Breloer doorstaat elke proef en veegt alle scepsis voor het genre van tafel.

In ‘Speer & Hitler: The Devil’s Architect’ lopen archief en vertelling naadloos in elkaar over, afgewisseld met interviews. Hoewel historisch verantwoord, staat buiten kijf dat de film een kunstwerk is, dat er een verhaal wordt verteld en geen historisch document geveinsd. Daarom is ‘Speer & Hitler: The Devil’s Architect’ niet te vergelijken met de ‘historische’ documentaires van Discovery Channel waarin gekunstelde reconstructies saaie vertellingen moeten opleuken. Breloer vertelt geschiedenis op een manier waarop geschiedenis altijd gepresenteerd zou moeten worden: als een worsteling met feiten, vragen, emoties en theorieën. Feilbaar en multi-interpretabel.

Op die manier wordt ook Albert Speer, de architect en minister van het Derde Rijk, benaderd. Het thema dat Breloer intrigeert en dat hem tot het maken van deze film heeft aangezet, is de discrepantie tussen ‘der Figur Speer’, of zoals historicus Matthias Schmidt schreef ‘der Mythos’ en de werkelijke Speer. Speer positioneerde zichzelf na de oorlog als de charmante, intelligente kunstenaar, die zich nauwelijks bewust was van het systeem waarvan hij deel had uitgemaakt. Toevallig had hij de aandacht van Hitler getrokken en toevallig was hij er toen Hitler een minister nodig had…

Desondanks trok hij het boetekleed aan en nam hij de verantwoordelijkheid voor zijn daden. De ‘Figur’ die Speer doelbewust schiep, won de sympathie van de aanklager. Zo kwam het dat hem het lot van de meeste nazi-kopstukken bespaard bleef. In plaats van de doodstraf kwam de voormalige minister van Bewapening weg met twintig jaar gevangenisstraf. Maar wie was Albert Speer nou echt? Wist hijzelf wie hij was, wisten zijn kinderen dat? Het antwoord is niet eenduidig, maar over een ding lijken de mensen die in dit docudrama aan bod komen het eens te zijn: hij was niet zo onschuldig als hijzelf beweerde.

Vriendschap

Hitler raakte geïntrigeerd door de ambitieuze en intelligente jonge architect. Hij zag in Speer een ideale metgezel, noem het vriend, een kunstenaar net als hijzelf (‘wij zijn anders dan die anderen’). Samen met hem kon hij naar maquettes kijken, en als een klein jongetje met blokkendoos bouwen aan zijn denkbeeldige hoofdstad. De titel ‘Speer & Hitler: The Devil’s Architect’ doet vermoeden dat deze film over Speer en Hitler gaat. Over een vriendschap tussen twee mannen. Maar niets is minder waar.

De vriendschap was immers ongelijkwaardig, en daardoor weinig interessant. Hitler was niet in staat tot vriendschap, daar zijn veel historici en psychologen het over eens. ‘Maar als hij al een vriend had, dan was ik dat’, horen we Speer zeggen. Maar de vriendschap lijkt eenzijdig, na de oorlog viel Speer zijn leider op schaamteloze wijze af. Hij zei zelfs dat hij geprobeerd had Hitler te vermoorden. Hitler overtuigt niet. Niet in het leven van Speer, maar ook niet op het witte doek. Misschien omdat de gelijkenis tussen Moretti en Hitler niet groot genoeg is en het hoofd van Moretti te sympathiek. Daar valt niet tegen op te acteren.

Zoals gezegd, anders dan de titel doet vermoeden gaat de film niet over vriendschap tussen Hitler en Speer. Het gaat over het verschil tussen de werkelijke en kunstmatige Speer. De Duitse titel ‘Speer und Er’ (en niet de Engelse ‘Speer & Hitler’) valt wellicht ook daaruit te verklaren. Speer was het die zijn eigen ‘Er’ creeerde, de letters maken niet voor niets deel uit van zijn naam.

Speer maakte een mythe en misleidde daarmee iedereen. Hij was zo’n meester in het misleiden dat hij misschien ook zichzelf misleidde. Zoals iemand in de film het zegt: misschien wist hij zelf niet dat hij het wist. Breloer is er, net als de kinderen van Speer, van overtuigd dat Speer wist van wat voor ’n club mensen hij deel uit maakte. Maar Breloer legt het oordeel er niet al te dik bovenop. De aanwijzingen zijn subtiel. Leidmotief is het beeld van het concentratiekamp Dora waar oorlogsmateriaal wordt gemaakt. Een flashback die Speer blijft plagen, en aantoont dat hij wel degelijk iets wist.

Breloer geeft Speer de tijd en gelegenheid om te misleiden. Daar heeft de vertolker van Speer, Sebastian Koch, een belangrijk aandeel in. Hij kan er in een paar seconden oprecht aangedaan lijken, verward en apathisch, maar ook charmant en intellectueel, iemand die het allemaal net iets te goed heeft uitgedacht. Hij slingert de kijker heen en weer tussen sympathie en afkeer voor zijn personage. Desondanks kan het eindoordeel niet anders zijn dan dat Speer ons anno 2006 niet meer kan misleiden. Er hat es gewusst.

Redactie Cinemagazine

Waardering: 4