Spetters (1980)

Regie: Paul Verhoeven | 115 minuten | drama | Acteurs: Hans van Tongeren, Reneé Soutendijk, Toon Agterberg, Maarten Spanjer, Marianne Boyer, Rutger Hauer, Jeroen Krabbé, Hugo Metsers sr., Peter Tuinman, Saskia ten Batenburg, Yvonne Valkenburg, Ab Abspoel, Rudi Falkenhagen, Hans Veerman, Ben Aerden, Kitty Courbois, Margot Keune, Jonna Koster

Amerika heeft Larry Clark, Japan Miike Takashi en Nederland had/heeft Paul Verhoeven: het gaat hier om regisseurs die de grenzen van het fatsoen opzoeken. Kortom: deze mannen zijn er niet vies van om de maatschappij eens flink tegen de schenen te schoppen. Clark deed dat met films als ‘Kids’ en ‘Ken Park’ waarin hij op expliciete wijze de seksuele escapades van jonge tieners in beeld bracht. De Japanner Takashi pakt het rigoureuzer aan en grijpt elke gelegenheid aan om critici te schofferen met een flinke portie seks en geweld die hij zo grafisch mogelijk filmt. ‘Onze’ Paul Verhoeven zette Nederland op zijn kop door in een film homoseksuele liefdesscènes en heteroseks in close-up te laten zien. Die film was ‘Spetters’.

In ‘Spetters’ gaat het om een groepje jongeren die hun saaie leventje proberen op te fleuren met seks en motorcross. De jongens ontdekken dat volwassen worden niet makkelijk is. Vooral met komst van de vrijgevochten Fientje (Soutendijk), een jonge vrouw die koste wat het kost de sleur van het dagelijks bestaan probeert te doorbreken. Haat leventje als frietbakster ziet ze niet meer zitten. Fientje’s komst zorgt voor een steeds groter wordende kloof in de eens zo hechte vriendschap van de jongens. Het blijkt dat het meisje een echte verleidster is die haar lichaam gebruikt om haar zin door te drijven. Dan gebeurt er iets vreselijks met Rien (Van Tongeren), de populairste van de motorcrossende vrienden.

Tot zover het verhaal. Op het eerste gezicht zou je zeggen dat het niets bijzonders is wat je te zien krijgt. Maar we spreken hier over een Paul Verhoeven-film, dus bereid je maar voor op enkele harde scènes en schokkende ontknopingen. Naar goed gebruik zitten ook in dit werkje van de Nederlandse cineast enkele zeer expliciete naaktscènes en gewelddadige uitbarstingen. Dat was de media dan ook niet ontgaan en ten tijde van de release werd ‘Spetters’ dan ook flink bekritiseerd. Nederland reageerde ongekend heftig op de film. Zo werd er zelfs het actiecomité NASA (Nederlandse Anti-Spetters Actie) opgericht dat Verhoeven’s werk verketterde om de zogenaamd discriminerende portrettering van vrouwen en homoseksuelen. En toen ook nog het bericht naar buiten kwam dat Hollywoodheld Steven Spielberg halverwege de film de zaal verliet vanwege de ranzige seks in ‘Spetters’, kon niemand in ons kikkerlandje om de film heen. En dat was juist Verhoeven’s opzet. Door de rel rond zijn productie, stroomden de bioscopen vol en was Verhoeven’s naam gevestigd. Terwijl conservatief Nederland huiverde, lachte de regisseur in zijn vuistje: hij had een hit in handen.

Als je de film nu bekijkt dan zul je niet snel geschokt meer zijn. Ja, ‘Spetters’ kent veel naaktscènes en enkele passages in deze film zijn gewelddadig, maar het is niets meer waar je wakker van zou liggen. De filmindustrie heeft vele ontwikkelingen doorgemaakt, waaronder de verlegging van de grenzen. Wat vroeger schokkend was, is nu geaccepteerd. Met name de manier waarop geweld in beeld wordt gebracht, is sterk veranderd. Tegenwoordig kijkt niemand meer op of om van een grafisch in beeld gebrachte vechtpartij. Vreemd genoeg is onze kijk op seks veel minder tolerant geworden. Niet veel films tonen ongegeneerd de naakte lichamen van acteurs, zoals Verhoeven dat wel deed in ‘Spetters’ en daarvoor ‘Turks Fruit’. Wat het publiek in 1980 tegen de borst stuitte was de expliciete manier waarop Verhoeven homoseks in beeld bracht. ‘Spetters’ heeft een paar scènes waarin orale- en anale seks wordt bedreven. Maar ook ‘gewone’ heteroseks liet aan duidelijkheid niets te wensen over. Van hypocrisie kun je Verhoeven dus niet beschuldigen. Van kwajongensstreken wel.

Verhoeven is altijd al een regisseur geweest die de grens opzocht. In bijna al zijn film probeerde hij mensen te schofferen om zo discussies uit te lokken. En elke keer lijkt hij weer in zijn opzet te slagen, zo ook bij ‘Spetters’. Alleen kon de eigenwijze regisseur niet bevroeden dat zijn prent zoveel tongen zou los maken. De motieven die Verhoeven had bij het maken van deze film waren nobel, maar helaas is hij iets te ver door geslagen. Door elke seksscène zo expliciet mogelijk te filmen, leidt dat de aandacht af van het verhaal. De onverbloemde manier waarop Verhoeven te werk gaat, lijkt puur gericht te zijn op het choqueren van zijn publiek. Dat geldt ook voor de geweldscènes waarbij homoseksuelen het moeten ontgelden. Ook streng gelovige mensen bleken een wandelend vaatje buskruit te zijn, waarbij de stoppen elk moment konden doorslaan. De onderwerpen homoseksualiteit en agressie binnen het geloof lagen blijkbaar erg gevoelig in Nederland. Verhoeven heeft zeker een punt met die onderwerpen, maar de cineast heeft teveel in één film willen proppen. Het gevolg is dat je als kijker de ene na de andere ‘bijzondere’ gebeurtenis te zien krijgt, zonder dat deze bevredigend wordt uitgewerkt. Verhoeven brengt het te vrijblijvend in beeld om zo maar lekker tegen zoveel mogelijk heilige huisjes aan te kunnen schoppen. En dat is jammer, want ‘Spetters’ is zoveel meer dan een simpele ‘shocker’.

Het verhaaltje van ‘Spetters’ mag dan vrij mager zijn, de manier waarop Verhoeven zijn cast heeft gestuurd is erg indrukwekkend. De acteurs spelen over het algemeen erg sterk. Vooral Van Tongeren en Soutendijk vallen op met hun naturelle vertolkingen. Ook de cameo-optredens van Verhoeven’s ‘vaste’ acteurs Rutger Hauer en Jeroen Krabbé zijn leuk om te zien. Helaas zijn niet alle acteurs even goed op hun plek, vooral Maarten Spanjer steekt erg bleekjes bij de rest af met zijn matte spel. En ook Agterberg weet niet over de gehele linie te overtuigen als latente, potenrammende homoseksueel. Echt storen doet dat niet, want de mindere acteurs worden opgevangen door hun capabele tegenspelers. Bovendien doen de vele bekende koppen je de mindere goden al snel vergeten.

Waarin Verhoeven glansrijk is geslaagd is op de rake typering van zijn personages. De cineast heeft geen enkele concessie gedaan om zijn film op te leuken met misplaatste romantiek of afgezwakte emoties. Ongeacht wat je mening is over de stevige dosis van seks en geweld in ‘Spetters’, het is wel de realiteit. De grove en lompe wijze waarop jongeren onderling met elkaar omgaan is geen verzinsel van de regisseur. Ook de rauwe wijze waarop seks wordt voorgesteld in deze film staat veel dichter bij de realiteit dan de geromantiseerde manier waarin Hollywoodfilms erotiek in beeld brengt. Je kunt dan wel weer vraagtekens zetten bij de frequente, en vaak nodeloos lange, manier waarop Verhoeven seks in zijn film heeft verwerkt.

Onder de zweem van controverse, is ‘Spetters’ vooral een mooie, ontroerende film over opgroeiende jongeren die worstelen met hun identiteit en seksualiteit. Maar Verhoeven zou Verhoeven niet zijn als hij dit universele verhaal over adolescentie niet zou verpakken in het messcherpe en rafelige jasje dat hem zo beroemd en berucht heeft gemaakt. Indrukwekkende film.

Frank v.d. Ven

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 28 februari 1980
Bioscooprelease: 10 mei 2012 (re-release)