Split (2016)

Regie: M. Night Shyamalan | 117 minuten | horror, thriller | Acteurs: James McAvoy, Anya Taylor-Joy, Haley Lu Richardson, Betty Buckley, Neal Huff, Jessica Sula

Het is nog niet zo lang geleden dat de carrière van de Indiaas-Amerikaanse filmmaker M. Night Shyamalan behoorlijk in het slop zat. Met zijn debuutfilm ‘The Sixth Sense’ (1998) maakte hij een indrukwekkende entree in Hollywood, maar elke film die hij vervolgens maakte, was een stapje minder dan zijn voorganger, met als voorlopige dieptepunten ‘The Last Airbender’ (2010) en ‘After Earth’ (2013). Maar Shyamalan laat zich niet uit het veld slaan en blijft het proberen. En met de low-budgetthriller ‘The Visit’ (2015) maakte hij zowaar een soort van comeback, al viel er op die film nog genoeg aan te merken. Met de psychologische thriller ‘Split’ (2016), over een man met wel drieëntwintig verschillende persoonlijkheden – en een vierentwintigste onderweg – zet Shyamalan weer een stapje in de goede richting.

Een groep tienermeisjes heeft een feestje gevierd in een bar. Drie van hen, onder wie de jarige Claire (Haley Lu Richardson) en de zonderlinge Casey (Anya Taylor-Joy), worden opgehaald door Claires vader (Neal Huff). Terwijl de meisjes in de auto stappen, gebeurt er achter de auto iets vreemds. Claires vader wordt aangevallen, maar de meisjes hebben niets in de gaten. Niet lang daarna stapt een vreemde man in de auto en nog voor ze iets kunnen zeggen, zijn de meisjes al gedrogeerd. Wanneer ze wakker worden, zijn ze in een kelder. De man die hen meenam (James McAvoy) komt hen regelmatig opzoeken, maar elke keer lijkt het alsof er iemand anders voor hen staat; het ene moment de calculerende en neurotische Dennis, de andere keer de negenjarige Hedwig en dan weer de afstandelijke Miss Patricia. Kevin, zoals de man echt heet, blijkt een dissociatieve persoonlijkheidsstoornis te hebben (in de volksmond beter bekend als gespleten persoonlijkheid). Van zijn drieëntwintig persoonlijkheden zijn Dennis, Hedwig en Miss Patricia de meest dominante en bovendien geloven zij heilig in ‘Het Beest’, een verborgen en levensgevaarlijke vierentwintigste ‘alter’ die een gevaar is voor iedereen in Kevins omgeving.

Met zijn film wil M. Night Shyamalan een hypothese uitwerken: als de ene persoonlijkheid veel sterker is dan de anderen, wat betekent dat dan voor de mogelijkheden van het menselijk brein? De theorie wordt in de film uitgelegd door psychotherapeut Dr. Karen Fletcher (Betty Buckley), die gefascineerd is door Kevin en zijn vele gezichten. Mensen die ‘beschadigd zijn door het leven’ zijn volgens Shyamalans stelling beter in staat deze persoonlijkheden te beheersen, omdat ze ‘geavanceerder’ zijn. De door tragedie getekende Casey benadert haar ontvoerder daarom veel rationeler dan Claire en Marcia (Jessica Sula), die als een kip zonder kop een uitgang proberen te zoeken. Door haar eigen verleden weet ze hoe ze Kevins persoonlijkheden – of in elk geval één van hen – te manipuleren.

Shyamalan speelt wat met clichés (had niet gehoeven) en strooit op andere momenten juist met vaktermen uit de psychologie; het lijkt alsof de regisseur/scenarioschrijver/producent (die ook nog een klein rolletje speelt, zoals we van hem gewend zijn) zelf niet echt weet hoe serieus hij zijn eigen film wil nemen. Het eerder beschreven concept wordt aangestipt, maar er had meer mee gedaan kunnen worden. Gelukkig maar dan Shyamalan James McAvoy heeft weten te strikken voor de hoofdrol. De sympathieke Schot komt op indrukwekkende wijze voor de dag en weet met slechts zijn stem, lichaamstaal en oogopslag telkens een ander personage uit te beelden. In het begin wisselt hij ook nog wel van kleding, maar naarmate de film vordert lopen de personages steeds meer in elkaar over en is kledingwisseling niet eens meer nodig om te laten zien welke ‘alter’ nu weer ‘in het licht staat’. Zowel mentaal als fysiek is dit een rol die veel vraagt van een acteur en McAvoy trekt alle registers open om te laten zien wat hij in huis heeft. Hulde!

Shyamalan had met ‘Split’ veel verder de diepte in kunnen – en moeten! – gaan en in toon meer één lijn moeten trekken. Maar dankzij een fantastische, achtvoudige (hij speelt ze niet alle vierentwintig helaas…) rol van James McAvoy en een solide spanningsopbouw weet hij de aandacht van de kijker wél twee uur lang vast te houden. En dat is een hele verbetering ten opzichte van ‘The Last Airbender’ en ‘After Earth’. M. Night Shyamalan, het wonderkind van weleer, lijkt daadwerkelijk weer op de weg terug te zijn!

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 19 januari 2017
DVD-, blu-ray en 4K Ultra HD-release: 21 juni 2017