Sprakeloos (2017)
Regie: Hilde Van Mieghem | 105 minuten | drama | Acteurs: Marie Vinck, Hans Kesting, Viviane De Muynck, Flor Decleir, Stany Crets, Seppe van Groeningen, Rik van Uffelen, Lilian Keersmaekers, Frédéric Van Overmeeren, Daniel Daeyaert, Achiel De Smet, Marc Simons, Paul Goris
“Moeders worden nooit meer mensen. Moeders blijven moeders.” Met dat prachtige citaat opent de Vlaamse film ‘Sprakeloos’ (2017). De Belgische actrice en regisseur Hilde van Mieghem (bekend van de romkom ‘Smoorverliefd’ uit 2010, die drie jaar later een gelijknamige Nederlandse remake kreeg) durfde het aan de veelgeprezen autobiografische roman ‘Sprakeloos’ van haar landgenoot Tom Lanoye te verfilmen. In zijn boek beschrijft Lanoye op zijn geheel eigen wijze het noodlot dat zijn moeder trof. Na een beroerte takelt zij voor de ogen van haar man, kinderen en kleinkinderen langzaam af. Doordat Lanoye vanuit zijn eigen ervaringen schrijft, en hij universele thema’s als het verdriet, de zorg, de frustraties en woede van mensen die een dierbare noodgedwongen moeten loslaten aansnijdt en in de prachtigste taal weet te omschrijven, is ‘Sprakeloos’ voor veel lezers een intense en onvergetelijke leeservaring. Zie zo’n boek maar eens naar het witte doek te vertalen. Van Mieghem slaagt erin de emoties op treffende wijze in beeld te vatten, maar maakt hier en daar echter ook keuzes die minder goed uitpakken.
Josée Verbeke (prachtige, dappere rol van Viviane De Muynck) mag dan halverwege de tachtig zijn, ze is nog altijd een trotse, aanwezige vrouw. In het amateurtoneelgezelschap waarin ze speelt, zorgt ze altijd dat zij de meeste aandacht naar zich toetrekt. Voor haar man en kinderen is ze niet de makkelijkste. Met name haar jongste zoon, befaamd schrijver Jan Meerman (Stany Crets), kan weinig goeds doen in haar ogen. Hij is altijd maar zo druk, woont tegen haar zin in samen met een man (Hans Kesting) en scheurt de stad door op een in haar ogen levensgevaarlijke motor. Maar dan wordt Josée getroffen door een beroerte. Niet alleen raakt ze in de war en moet ze worden opgenomen, ze is ook nog eens haar spraak kwijt. En dat is niet niks voor een vrouw die altijd haar woordje klaar heeft. Ook Jan is door de gebeurtenis compleet uit balans. De deadline voor zijn nieuwe boek nadert met rasse schreden, maar Jan krijgt geen zinnig woord op papier. Hij maakt ruzie met zijn vriend, bezat zich in een kroeg en ziet constant beelden uit zijn verleden. Hoe zijn ouders elkaar ontmoetten – haar vader de verleden slagerszoon Roger (in de jonge versie gespeeld door Flor Decleir), die zo vol is van de van zelfvertrouwen overlopende Josée (Marie Vinck, de dochter van regisseur Van Mieghem) dat hij ondanks talloze afwijzingen blijft volharden – maar ook hun jaren als jonge ouders en het tragische ongeval van Josées geliefde oudste zoon Guy. Hij beseft dat hij zijn volgende boek moet schrijven over zijn moeder; de ultieme manier om haar te eren. Intussen probeert hij er de laatste maanden van zijn moeders leven zo veel mogelijk voor haar te zijn.
De verfilming van ‘Sprakeloos’ wordt in eerste instantie gedragen door een sterke cast, met De Muynck, Crets en Rik van Uffelen als de oudere Roger voorop. De Muynck heeft een fysiek zeer uitdagende rol; ze takelt af, haar lichaamsfuncties haperen en meer dan een beetje brabbelen krijgt ze haar mond niet uit. De krachtige, fiere vrouw van weleer steekt heel af en toe de kop nog eens op. Tegen het einde toe zien we hoezeer Crets en De Muynck opgaan in hun rollen. Bijvoorbeeld wanneer hij het niet meer kan aanzien dat zijn moeder veel te lang in een vieze luier moet zitten, en hij haar eigenhandig, zo goed en zo kwaad als het gaat, verschoont. Of als hij haar helpt zich op te maken. Het gevoel en de liefde die hier van afspat, maakt je even sprakeloos (ja, die woordgrap is opzettelijk). Veel woorden hebben ze niet nodig; de beelden spreken voor zich. Met zijn vader heeft Jan ook enkele ontroerende scènes. Van Uffelen is bijzonder overtuigend als de man die na al die jaren nog altijd tot over zijn oren verliefd is op zijn vrouw. Ook al woont ze niet meer thuis, hij kust haar foto’s nog elke avond zeer liefdevol goedenacht. De film roept automatisch associaties op met Michael Haneke’s meesterwerk ‘Amour’ (2013), maar die vergelijking gaat in veel opzichten mank. Niet alleen omdat die film veel gelaagder en beklemmender is dan deze, maar vooral ook vanwege de onhandige manier waarop het verleden en het heden door elkaar geweven zijn. Jan loopt soms letterlijk tegen de jonge versie van zijn moeder aan. Stilistisch valt hier voor Van Mieghem nog wel de nodige winst te pakken.
Ondanks die weeffoutjes heeft Hilde van Mieghem de roman van Tom Lanoye op knappe wijze weten te vertalen naar het witte doek. Ze is haar cast, die bij vlagen subliem speelt, veel dank verschuldigd. Want het zijn de hoofdrolspelers die de urgentie van het boek – het universele thema van het leren omgaan met het verlies van een dierbare – weten over te brengen naar het publiek, en die met hun overtuigende spel precies de juiste emotionele snaar weten te raken.
Patricia Smagge
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 15 juni 2017
On demand release (via Picl): 15 juni 2017
DVD-release: 18 juli 2017