Stalingrad – Stalingrad – Der Angriff, der Kessel, der Untergang (2003)
Regie: Sebastian Dehnhardt, Christian Deick, Stefan Mausbach, Jörg Müllner, Manfred Oldenburg, Friedrich Scherer | 150 minuten | oorlog, documentaire, geschiedenis
Stalingrad, het woord alleen al moest voor de soldaten van het Russische en Duitse leger een onheilspellende angst hebben bevat: de stad aan de Wolga waar het Duitse leger zich stukbeet op de Russische volhardendheid en het ijzige weer. Hitler had zijn zinnen gezet op een overwinning op het bolsjewistische Rusland. Zoals zo vaak meenden de Duitsers met hun “Blitzkrieg”-methodes de stad vrij vlot te kunnen innemen. De slag om Stalingrad zou echter een keerpunt ten nadele van de Wehrmacht betekenen in de oorlog. Sindsdien is deze slag tot de verbeelding gaan spreken van eenieder die geïnteresseerd is in het verloop van de Tweede Wereldoorlog. Vele boeken, films en zelfs videospellen zijn erin de loop der jaren gemaakt over Stalingrad.
De documentaire ‘Stalingrad’ van de documentairemakers Sebastian Dehnhardt, Christian Deick en Jörg Müllner uit 2003 geeft een indringend beeld van de slag om de naar Stalin vernoemde stad. Vanaf de eerste bombardementen tot en met de terugkeer van de laatste Duitse krijgsgevangenen zijn wij deelgenoot van de verschrikkelijke taferelen die zich er hebben afgespeeld. De makers hebben geprobeerd om deze gruwelijke werkelijkheid zo direct mogelijk te brengen. Allereerst maken zij gebruik van een interessant scala aan archiefmateriaal, waaronder kleurenbeelden, propagandamateriaal en materiaal dat daadwerkelijk geschoten is tijdens de belegering van de stad. Hier zitten gruwelijke beelden tussen van Duitse en Russische soldaten en burgers die door oorlogshandelingen of door het barre weer zijn omgekomen. Het belangrijkste in hun aanpak is echter het gebruik van interviews met overlevenden (zowel Duitsers als Russen) en voorgelezen fragmenten uit brieven geschreven door soldaten aan hun familie en andersom. Hierdoor benadrukken de makers nog maar eens de kleine vormen van menselijkheid in onmenselijke omstandigheden. Een emotionele terugblik op de ervaringen van deze mannen maakt ‘Stalingrad’ niet tot een zakelijk feitenrelaas maar een indringende verbeelding van de verschrikkingen van de oorlog in het Oosten.
‘Stalingrad’ is een indrukwekkende productie door de focus op de verhalen van de overlevenden en de emotionele invalshoek die hierbij komt kijken. Voor fans van documentaires over de Tweede Wereldoorlog een must. Sommigen hadden misschien meer feitenmateriaal willen zien, hoewel er nieuwe feiten worden gepresenteerd. Maar dit is niet de opzet van de makers. Juist de meerwaarde van deze film (bijvoorbeeld in combinatie met een geschiedenisboek over de slag bij Stalingrad) is dat zij de verschrikkingen van de slag uitstekend naar voren laat komen; iets wat een boek met zakelijke, historische feiten niet zozeer kan overbrengen.
Joost Hoedemaeckers