Steam of Life-Miesten vuoro (2010)

Regie: Joonas Berghäll, Mika Hotakainen | 86 minuten | documentaire

In het hoge noorden is het de normaalste zaak van de wereld om elkaar naakt te zien. In de sauna, welteverstaan. Het heteluchtbad maakt in landen als Zweden en Finland deel uit van het dagelijkse ritueel. Niet alleen is een bezoek aan de sauna goed voor het lichaam, ook voor de geest werkt het reinigend, zo is te zien in de Finse documentaire ‘Steam of Life’ (‘Miesten vuoro’, 2010) van Joonas Berghäll en Mika Hotakainen. Zij focussen zich specifiek op de Finse man – hun film is dan ook opgedragen aan de mannelijke bevolking van het Noord-Europese land – die bekend staat als stug, afstandelijk en ondoorgrondelijk. In de sauna openen ze echter hun ziel en komen de meest persoonlijke ontboezemingen naar boven. Ze geven zich in ‘Steam of Life’ niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk bloot.

De film biedt een aaneenschakeling van scènes, telkens rond een of enkele mannen die de sauna instappen. Soms zijn deze stoombaden privé, aan huis – soms zijn het publieke baden. Finnen zijn zo gek op de sauna dat ze op de gekst mogelijke plaatsen heteluchtbaden creëren: in een tent of caravan, in een auto, in een mijn, ja zelfs in een telefooncel. En hoe oud ze ook zijn, de sauna blijft deel uitmaken van het dagelijks ritueel. Terwijl de kachel hoger wordt gezet en er nog een scheut water over de gloeiend hete stenen geworpen wordt om een perfecte löyly (het effect van hete waterdruppels die op de huid neerdalen) te bereiken, worden samengebonden berkentakken gebruikt om de zweetklieren te stimuleren. Hiermee wordt zachtjes op de huid getikt. Met het zweten verdwijnen niet alleen afvalstoffen uit het lichaam, maar ook uit de geest. Een bonte stoet Finse kerels – oud en jong, dik en dun, stoer en breekbaar, maar allemaal in hun poedelnakie – passeert de revue. Hun ogenschijnlijk onverwoestbare pantser ontdooit zodra de kachels in de sauna op volle toeren draaien. Ineens durven ze hun diepste zielenroerselen te onthullen. Wat houdt hen bezig, wat maakt hen verdrietig of juist gelukkig? Het masker van ondoorgrondelijkheid wordt er door de löyly afgeweekt.

Zo vertelt een man dat het aan hem vreet dat hij zijn dochtertje niet meer mag zien. Een andere man verhaalt over zijn tijd in de gevangenis en de reden waarom hij zijn leven heeft gebeterd. Een oudere man onthult aan vijf andere senioren hoe gelukkig hij is met zijn tweede vrouw. Maar ook traumatische jeugdherinneringen komen aan bod. Het saunabezoek werkt als een therapie. Om het niet te zwaar te maken is hier en daar ook een luchtig verhaal ingepast, bijvoorbeeld van een man die een bruine beer geadopteerd heeft, of de kerstmannen die hun werkdag in de snikhete sauna bespreken. Maar de regisseurs werken met de ontboezemingen zeker naar een hoogtepunt toe. Met hun film willen ze het beeld dat bestaat van de Finse man nuanceren. Zij zijn niet kil en koud, ook al ogen ze wel zo. Met hun film geven Joonas Berghäll en Mika Hotakainen aan dat de Finse man gecompliceerder in elkaar zit dan menigeen denkt. En ook al komen de als ontroerend bedoelde momenten niet altijd als zodanig uit de verf en is de zwaarmoedige doch strijdvaardige ‘Picador March’ waarmee de film afsluit misschien wat te veel van het goede, de makers slagen er toch in je genuanceerder naar de Finse man te laten kijken.

De figuranten in de film verdienen een pluim voor hun lef. Ze durfden het aan om een camera toe te laten in hun sauna, in hun meest intieme wereldje. Ze tonen hun naakte ik – niet alleen letterlijk maar ook figuurlijk – aan de buitenwereld. En hoewel Finnen zich fysiek misschien wat makkelijker blootgeven dan Nederlanders en Belgen, ligt dat op het emotionele vlak heel anders. Het zijn ook nog eens échte mensen die we hier zien (hoewel hun verhalen soms wat ingestudeerd overkomen, maar we hebben hier absoluut niet met acteurs te maken), met al hun onvolmaaktheden. Geen knappe filmsterren, maar stevige, gerimpelde, kalende, doorleefde mannen met enorme buiken, verlepte tattoo’s, overdadige haargroei, ingevallen koppies en verschrompelde piemels. Het contrast met de beelden van het adembenemende Finse landschap, waar de regisseurs hun film mee lardeerden, is enorm. Overigens zorgen die panorama’s van de eindeloze Finse bossen, meren en toendra’s voor de broodnodige afwisseling, want anderhalf uur lang naar de onthullingen van zwetende blote mannen kijken en te luisteren gaat na verloop van tijd natuurlijk wel vervelen.

‘Steam of Life’ is lang niet ieders spreekwoordelijke cup of tea, maar biedt voor de belangstellende een bijzondere blik op een van Europa’s meest fascinerende volkeren, de onpeilbare Finnen.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 18 augustus 2011