Stemmen van naoorlogse generaties (2024)
Regie: Simone Berger, Armando Ello | 82 minuten | documentaire | Met: Adriaan van Dis, Marion Bloem
De gevolgen van opgelopen trauma’s planten zich als een golf voort van de ene generatie naar de andere. En net als gewone golven wordt die golf zwakker en zwakker bij elke generatiesprong totdat er op een gegeven moment geen spoor van de golf meer is te ontdekken. Fascinerend is het om dit fenomeen op het water waar te nemen. Het is precies dit gegeven dat Simone Berger (Middelburg, 1966) en Armando Ello (Leeuwarden, 1980) geïnspireerd heeft om de traumatische ervaringen van hun directe voorouders op de een of andere manier vast te leggen. Het ‘werkboek’ ‘Istori Kita’ van Berger is daar een voorbeeld van maar het geldt evenzeer voor ‘De lange reis van de Poesaka’ waarin aan de hand van grotere en kleinere erfstukken afkomstig uit Indonesië een familiegeschiedenis wordt vastgelegd is een productie van Berger en Armando samen.
‘Stemmen van naoorlogse generaties’ heeft ditzelfde doel. Hier wordt de documentaire als vorm gebruikt om van tweede, derde en vierde generaties Indische families vast te leggen hoe de traumatische schokgolf van ouders of grootouders zich heeft voortgeplant in de generaties hier in Nederland. Die trauma’s hebben nogal een behoorlijke klap teweeggebracht. Het gaat om familieleden die ten tijde van hun verblijf in Indonesië door de Japanse bezetters gevangen werden gezet, gescheiden werden van hun familieleden, die vele vernederingen hebben moeten doorstaan, en die niet zelden naasten voor hun ogen hebben zien sterven. Na de overgave van Japan (augustus 1945) werden diezelfde bezetters aangewezen om de Nederlanders en de Indische personen in Nederlandse dienst te bewaken in de Bersiap-periode (periode waarin de Indonesiërs onder leiding van onder andere Soekarno in opstand kwamen tegen het Nederlandse koloniale regime). Vervolgens is er eindeloos met deze mensen gesjouwd toen eenmaal was besloten dat ze terug moesten keren naar Nederland. Armoedige huisvesting, heimwee naar Indonesië, wrok tegen de Nederlandse regering waren evenzovele trauma’s die in ruime mate werden doorgegeven aan de volgende generaties. Verdriet en onbegrip vormden de basis hiervoor.
‘Stemmen van naoorlogse generaties’ gaat dus over vaders, moeders ‘met een gebruiksaanwijzing’ zoals het in de aanhef van de documentaire wordt genoemd. Of – andersom geredeneerd – gaat het over de manier waarop tweede en volgende generaties zich verbinden met hun voorouders. Het gaat dan om Nederlanders die in de kampen werden opgesloten, eerst door de Japanners, later door de opstandige Indonesiërs, de kinderen die op een bepaalde leeftijd van hun moeder werden gescheiden, en de KNIL-militairen. Die laatste groep werd op transport gesteld om dwangarbeid te verrichten aan bijvoorbeeld de Birma spoorlijn of elders in Azië. Dat de oorlog en het koloniaal verleden doorwerken in de families die indertijd naar Nederland zijn gebracht is klip en klaar. De documentaire geeft inzicht op een intelligente en warme manier hoe de pijn van generatie op generatie wordt doorgegeven, aldus Adriaan van Dis. De persoonlijke geschiedenissen van de geïnterviewden worden ‘deskundig’ verklaard door twee psychotrauma therapeuten van de Trauma Company en door klinisch psycholoog en psychotherapeut Inez Schelfhout. Het zijn nuttige toelichtingen op hoe de trauma’s zijn ontstaan en hoe ze kunnen doorwerken.
De ontgoocheling was groot toen de koloniale bezetters merkten dat de Indonesische bevolking de verhalen van de Japanse bezetters voor zoete koek slikten dat zij Indonesië kwamen bevrijden van de Europese bezetters. Na deze klap kwamen de politionele acties waarvoor dezelfde militairen werden ingezet als die net de helse periode in Indonesië hadden overleefd. Het was klap op klap en dat kon niet zonder gevolgen blijven voor de volgende generaties, zoals overduidelijk blijkt uit ‘Stemmen van naoorlogse generaties’.
De verschillende getuigenissen van de geïnterviewden, prominente Nederlanders met Indische roots, bevatten eigenlijk allemaal vergelijkbare informatie. Het gaat om het onbeschrijfelijke leed van hun ouders, de gevolgen van de verhuizing naar Nederland, de illusies die sommigen hadden over een terugkeer, die tenslotte niet plaatsvond. Het zijn schrijnende verhalen en het wordt vooral duidelijk uit de documentaire dat de naoorlogse generaties behept zijn met de gevolgen van de trauma’s van hun (voor-)ouders. Deze film is absoluut de moeite waard omdat deze zo duidelijk de keten van de gebeurtenissen en de onderlinge verbanden laat zien die geleid hebben tot wat de tweede, derde en de vierde generatie in Nederland zijn geworden.
Op basis van alle interviews van de geïnterviewde personen, inclusief haar eigen interview, schreef zangeres, schrijfster en producent Esmay Usmany de titelsong voor de documentaire en componeerde ze de muziek. Haar liedjes en teksten zijn poëtisch, verhalend en verbindend. Zij is bewust bezig met het thema ‘Wie ben ik, wat wil ik?’ maar ook met ‘Wat geef ik door?’ vanuit haar Indische roots.
Ton IJlstra
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 1 augustus 2024