Stoedjent – Student (2012)

Regie: Darezhan Omirbayev | 92 minuten | drama | Acteurs: Nurlan Baitasov, Maya Serikbayeva, Edige Bolysbayev, Bakhytzhan Turdaliyeva

Russische klassiekers, Darezhan Omirbayev draait er zijn hand niet voor om. Na ‘About Love’ (2006), een korte film gebaseerd op een verhaal van Anton Chekhov en ‘Chouga’ (‘Shuga’, zijn verfilming van Anna Karenina van Tolstoj), adapteert hij met ‘Stoedjent’ (‘Student’) Fjodor Dostojevski’s populairste en bekendste roman “Misdaad en straf”. En net als bij ‘Chouga’ vertaalt hij de essentie van de roman naar het hedendaagse Almaty, de voormalige hoofdstad van Kazachstan. Misschien ken je Almaty beter als Alma Ata, de vorige naam, eentje die bij schaatsliefhebbers vast een belletje doet rinkelen. Omirbayev ziet duidelijke overeenkomsten tussen de huidige tijd en die waarin “Misdaad en straf” zich afspeelt, wat de reden is dat hij voor dit project koos.

Een jonge student (het Raskolnikov-personage) wordt meer en meer geconfronteerd met de gevolgen van de competitieve cultuur in zijn omgeving. De maffia regeert, het kapitalisme groeit. In de Post-Sovjetstaat Kazachstan is het eten of gegeten worden, een notie die gedeeld wordt door een van zijn docenten, die tijdens een college roept dat het sociaal-­darwinisme de manier is voor Kazachstan om er weer bovenop te komen. “Geluk kan niet verkregen worden in een kudde. Iedereen moet dat voor zichzelf zien te bereiken.” De student is arm, heeft nauwelijks geld om zijn huur te betalen, maar nog net genoeg voor een brood. Bij de lokale kruidenier is hij er getuige van hoe de winkelier een klant afscheept wanneer ze vraagt of ze haar boodschappen op rekening mag omdat ze moet wachten op haar pensioen. Een volgende ontmoeting is die met een aan lager wal geraakte dichter, die de student meeneemt naar zijn huis.

Op tv ziet de student uitsluitend beelden waarin het darwinisme tot uiting komt (al kijkt hij niet rechtstreeks naar de beeldbuis, maar worden de uitzendingen gevolgd door bijvoorbeeld zijn huisbazin of de winkelier). Het zaadje is geplant, en de scène waarin de student een pistool verwerft wekt dan ook geen verbazing. De student besluit een moord te plegen. Niet vanuit financieel gewin (hoewel hij ook geld steelt), maar vanuit de wens om zichzelf te testen, om te kijken of hij over kon gaan tot actie, in plaats van laf toe te blijven kijken. Hij komt er lange tijd mee weg, maar is daar zelf nogal verbaasd over. Een jonge vrouw die in zijn leven komt, brengt hem nieuwe inzichten.

‘Stoedjent’ begint op een filmset, met Darezhan Omirbayev zelf als regisseur. De student is een van de runners in zijn crew en Omirbayev wordt geïnterviewd door een jonge journaliste die voor een jeugdkrant schrijft. Ze vraagt hem waarom zijn scenario, dat ze net gelezen heeft, zo leeg en oppervlakkig is. Gelooft hij soms echt dat de jeugd van tegenwoordig een probleemloos bestaan leiden? Hij antwoordt dat cinema uitsluitend bedoeld is voor ontspanning en rust, waarom zou je die problemen naar het witte doek brengen? Uiteraard wil Omirbayev hier exact het tegenovergestelde mee zeggen. De blik waarmee dit fragment eindigt (de student die de kijker recht aankijkt) wordt in het laatste shot nog eens herhaald, maar dan net een tikje anders.

Hoewel er op momenten niet bepaald sprake is van subtiliteit (een werkezel wordt doodgeknuppeld door een rijke man met een idioot grote auto), vinden belangrijke gebeurtenissen in ‘Stoedjent’ vaak juist buiten beeld plaats. Verder ligt het tempo erg laag, en het bijna zombie-achtige optreden van de student, die met afhangende schouders en een neergeslagen blik vrijwel geen emoties toont, maakt het voor de kijker niet makkelijk om zich in te leven, maar uiteindelijk wordt het geduld beloond. Met elk shot van een voorwerp (het dienblad in de film-in-de-film-scène, het geld in de kassalade bijvoorbeeld) en elke zorgvuldig geregisseerde beweging of blik van de hoofdpersoon maakt Omirbayev de kijker deelgenoot van het innerlijke gemoed van de student. Het zit hem in de details, de kleine dingen die de film onder je huid laten kruipen. De droomsequenties doen daar nog een schepje bovenop. ‘Stoedjent’ is een minimalistische, maar effectieve film. Niet voor een breed publiek, maar liefhebbers van Omirbayev, of van diens voorbeeld Robert Bresson of Kazachstaanse cinema in het algemeen moeten ‘Stoedjent’ zeker een kans geven.

Monica Meijer

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 27 augustus 2015