Stones Have Laws (2019)

Regie: Tolin Alexander, Siebren de Haan, Lonnie van Brummelen | 100 minuten | documentaire

Op 1 juli 2023, 150 jaar na de afschaffing van de slavernij, tijdens de Nationale Herdenking Slavernijverleden, biedt Koning Willem-Alexander zijn excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. Alhoewel slavernij officieel op 1 juli 1863 was afgeschaft, moesten de slaafgemaakten nog tien jaar doorwerken onder het zogenaamde Staatstoezicht. De afschaffing van de slavernij gebeurde natuurlijk niet zonder slag of stoot. Het was een uiteindelijk en noodzakelijk gevolg van de durf en doorzettingsvermogen van velen om een einde te maken aan een systeem dat van mensen de menselijkheid afpakte. De weerstand tegen de slavernij begon in Engeland. Bristol en Liverpool waren bekende havens van waaruit slavenschepen vertrokken om slaafgemaakten te verhandelen. Echter, de weerstand kwam niet alleen van de morele witte mens die in zijn zwarte broeder een medemens zag. De weerstand werd ook volop gevoerd door de slaafgemaakten. Zo ook op de plantages in Suriname en in de omringende bossen.

De documentaire ‘Stones Have Laws’ is gemaakt door de Nederlandse kunstenaars Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan en de Surinaamse theatermaker Tolin Erwin Alexander. Ten tijde van de slavernij vluchtten slaafgemaakten naar de omringende bossen, van de plantage, om de wreedheden van de plantage-eigenaar en diens handlangers te ontvluchten. Deze weggelopen slaafgemaakten werden Marrons genoemd. In deze documentaire vertellen de nakomelingen van deze groep, die nog steeds in de Surinaamse bossen leven, over hoe het allemaal is begonnen. Ze vertellen over de liefde tussen twee slaafgemaakten en hoe een wrede plantage-eigenaar heeft gedood om wraak te nemen. Steeds meer slaafgemaakten vluchtten de bossen in en kregen onderricht van Inheemsen in hoe met het bos om te gaan. En ook met de goden en geesten van het bos die een centrale plaats innamen in het leven, en overleven, van de Marrons. Uiteindelijk begonnen de Marrons vanuit de diepe bossen oorlogen te voeren tegen de witte plantage-eigenaren en soldaten die speciaal uit Nederland waren gehaald om ze op te sporen en uit te schakelen. Verraad speelde een grote rol. Als een Marron in het bos een andere zwarte slaafgemaakte tegenkwam, wist hij niet of deze van de plantage was weggerend of of deze een witte groep soldaten leidde om ze te vinden en te vermoorden. Het is ook deze weerstand die heeft bijgedragen aan de uiteindelijke afschaffing van de slavernij. Jammer genoeg is hierover veel minder bekend omdat de verhalen vooral in de bossen zijn gebleven.

De Marrons vertellen ook over de verdere ontwikkeling van hun mensen in het oerwoud, en het respect die ze voor het bos hebben, de geesten en goden die hierin leven, alsook de geesten van hun voorouders die ze vanuit het hiernamaals begeleiden. Maar uiteindelijk draait de wereld verder en krijgen ze te maken met de industrialisatie in Suriname, en wat deze betekent voor hun bestaan, de ontwrichting hiervan en het nieuw evenwicht die ze moeten vinden. Specifiek wordt het maken van een stuwdam genoemd waarbij een groot deel van het oerwoud onder water is komen te staan, en zo ook hun dorpen. Ook de goudwinning en de desastreuze effecten op het milieu hiervan komen aan bod.

In de documentaire zijn prachtige beelden te zien van de Surinaamse bossen. We zijn getuige van de vele gebruiken, rituelen en liederen van de Marrons. ‘Stones Have Laws’ heeft soms wat weg van James Camerons ‘Avatar’, en dan met name het aspect waarin bewoners van het oerwoud zijn gelinkt met de ziel van deze. Wat erg mooi gedaan is, is dat het wantrouwen jegens de witte mens, dat bijna als code in het DNA van de Marron is geprogrammeerd, ook is uitgebeeld in een conversatie die ze onderling hebben. Ze hebben het over de documentairemakers en dat ze niet weten welke bedoelingen deze kunnen hebben. Het zijn immers weer witte mensen die naar het oerwoud komen om wat te halen. Echter, in dit geval hebben ze geen wapens maar camera’s en contracten die ze moeten ondertekenen. Ze weten niet of deze witte mensen goed of slecht zijn. Uiteindelijk stemmen ze in mee te werken aan de documentaire omdat ze inzien dat deze kan bijdragen aan het beeld dat de wereld over ze heeft. En dit is belangrijk. Omdat de geschiedenis bijna altijd geschreven wordt door de overheersers en overwinnaars, zijn de verhalen over Marrons, hun cultuur en gebruiken nagenoeg onbekend. Nu Nederland wordt meegesleept in een algehele bewustwordingsgolf over het slavernijverleden, vormt ‘Stones Have Laws’ een essentieel onderdeel van dit proces.

‘Stones Have Laws’ is een emotioneel bezielende film die je meeneemt in de wereld van Marrons. Uit hun eigen mond, in de vorm van liederen, gebruiken en verhalen, hoor je hoe het begonnen is en hoe ze zich hebben ontwikkeld in de Surinaamse bossen. Waar begrip ontstaat, volgt tolerantie op de voet. De Marrons zijn vroeger altijd weggezet als achtergebleven Boslandbewoners die geen connectie hebben met de moderne wereld. Deze documentaire laat zien dat dit alles behalve de waarheid is. Ze hebben een connectie met een verleden en met de natuur wat ze een nobele uitkijk op de wereld geeft. Natuurlijk bestaat een zekere wantrouwen naar de mensen uit het ‘Geldland’, maar dat is natuurlijk. En zeker, ze zetten geen handtekeningen onder documenten van de witte man. Maar ze hebben in de documentaire iets van meer waarde gegeven: een stuk van hun ziel. En dat is meer dan de meesten durven geven.

Gerold Kort

Waardering: 4

Bioscooprelease: 10 oktober 2019
VOD-release: juni 2023 (Picl, Eye Film Player)