Stranger than Paradise (1984)

Regie: Jim Jarmusch | 95 minuten | komedie, drama | Acteurs: John Lurie, Eszter Balint, Richard Edson, Cecillia Stark, Danny Rosen

Jim Jarmusch, heden ten dage een gevierde regisseur binnen het genre van de onafhankelijke film, beleefde zijn doorbraak in 1984 met zijn tweede film, ‘Stranger than Paradise’. Ruim twee decennia later wordt deze film alom beschouwd als een klassieker. En terecht.

Met minimale middelen (Jarmusch had onder andere overtollig filmmateriaal gekregen van Wim Wenders) weet Jarmusch op heerlijk onderkoelde wijze een verhaal te vertellen. Wat Willie, Eddie en Eva meemaken is nauwelijks relevant. Het verhaal wordt niet verteld aan de hand van duidelijke belevenissen, maar juist door schijnbaar nietszeggende gesprekjes tussen en gedragingen van de drie hoofdpersonen.

Deze techniek is later veel nadrukkelijker toegepast door bijvoorbeeld Tarantino of de gebroeders Coen, maar in ‘Stranger than Paradise’ zien we de nogal richtingloze levens, en de bijbehorende gesprekken, op de meest minimalistische wijze voorbijkomen. Dat ‘Stranger than Paradise’ op zich al een low budget film was, en dat alles in zwart-wit en meestal met één stilstaande camera geschoten is, benadrukt alleen maar het minimalisme.

‘Less is more’ gaat voor ‘Stranger Than Paradise’ zeker op, want juist door dit minimalisme kom je als kijker in een heerlijk onderkoeld, haast slaperig ritme en volg je de nogal beperkte wederwaardigheden van de drie hoofdpersonen bijna net zo relaxed als Willie, Eddie en Eva. Dat Eva regelmatig Screamin’ Jay Hawkins’ ‘I Put a Spell on You’ (Eva: ‘he’s my main man!’) opzet, past dan ook perfect bij de sfeer van de film.

Dit betekent overigens niet dat de personen helemaal geen emoties tonen of dat het verhaal helemaal geen lijn kent. Sterker nog, voortdurend zijn ze bezig met hun eigen gedachten en gevoelens van hoop, teleurstelling, boosheid of verwachting. Ze gaan niet voor niks uiteindelijk vanuit het koude Cleveland naar het warme Florida.

Het mooie is echter dat dit losse verhaal opgedeeld is in allemaal kleine, korte verhaaltjes. Tussen elke volgende scène zit zwart beeld, alsof duidelijk gemaakt moet worden dat de mens voortdurend kleine, op zichzelf staande situaties beleeft.

Zo’n situatie op zich kan nietszeggend lijken (een gesprek over Amerikaans eten: “Eva, stop bugging me, will you? You know, this is the way we eat in America. I got my meat, I got my potatoes, I got my vegetables, I got my dessert, and I don’t even have to wash the dishes”, kijken naar een bevroren meer, vals spelen bij pokeren), maar als je ze achter elkaar zet, zie je uiteindelijk dat het wél ergens overgaat. De drie zijn op zoek naar hun paradijs, maar hebben geen idee hoe ze dat moeten bereiken.

Gelukkig hebben ze zelf nauwelijks door dat ze zo zoekend zijn. In hun eigen beleving lijkt het leven niet veel meer te zijn dan een paar kaartspelletjes, en heen en weer reizen tussen New York, Cleveland, Florida. Of, zoals Eddie zegt als ze door het troosteloze en besneeuwde Cleveland lopen: ‘het ziet er net zo uit als in New York’.

Dat ze eigenlijk nauwelijks weet (willen) hebben van wie ze zijn, wat ze moeten doen en waar ze naartoe moeten gaan, komt ook subtiel (en humoristisch) tot uitdrukking in het volgende gesprekje tussen de ongecompliceerde Eddie en de stoïcijnse Willie:

Eddie: You know, last year before I met your cousin, I never knew you were from Hungary or Budapest or any of those places.
Willie: So what?
Eddie: I thought you were an American.
Willie: Hey, I’m as American as you are.
[stilte]
Eddie: Does Cleveland look a little like, uh, Budapest?
Willie: Eddie, shut up.

Het is een voorbeeld van de haast achteloze wijze waarop Jarmusch levensvragen slingert naar de kijker. Niet om de kijker te dwingen een antwoord te vinden, maar omdat het leven nu eenmaal vol van dit soort onduidelijkheden zit.
Het is maar een willekeurige greep uit de minimalistische rijkdom die ‘Stranger than Paradise’ te bieden heeft: een klassieker die op nuchtere wijze toont dat het leven zelf een stuk raarder, onwerkelijker en interessanter is dan de paradijselijke vergezichten die we vaak genoeg in films voorgeschoteld krijgen.

Daniël Brandsema

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 31 januari 1985
Bioscooprelease: 9 februari 2017 (re-release)