Tampopo (1985)

Regie: Jûzô Itami | 114 minuten | komedie | Acteurs: Tsutomu Yamazaki, Nobuko Miyamoto, Kôji Yakusho, Ken Watanabe, Rikiya Yasuoka, Kinzô Sakura, Yoshi Katô, Hideji Ôtaki, Fukumi Kuroda, Setsuko Shinoi, Yoriko Dôguchi, Masahiko Tsugawa, Yoshihiro Katô

Een Western over het maken (en genieten) van Japanse noodlesoep (Ramen). Moeilijk om je wat bij voor te stellen? Zeker, maar ‘Tampopo’ is toch echt zo’n film. Het verschil is dat in deze Western de cowboys geen paarden maar auto’s – en vrachtwagens – hebben, er geen shootouts zijn en dat het zich niet in het Wilde Westen afspeelt. Los daarvan komt het aardig in de buurt. Ware het niet dat de film veel meer is dan alleen deze high concept omschrijving. ‘Tampopo’ is namelijk ook een (maatschappijkritische) satire die, naast het centrale verhaal over een ambitieuze noodlechef, bestaat uit verschillende uiteenlopende sketches en verhaaltjes. De rode draad is weliswaar altijd eten, maar de menukaart van regisseur Juzo Itami is evengoed zeer divers.

Die wijde blik is fijn, want het maakt ‘Tampopo’ net even dat stukje bijzonderder en rijker. Daarmee is niet gezegd dat het centrale verhaal niet interessant genoeg is of niet op zichzelf zou kunnen staan. Het verandert ‘Tampopo’ alleen van een charmante en onderhoudende film in een unieke, must-see film, om er maar eens een mooie marketingterm tegenaan te gooien.

Terug naar het hoofdverhaal, over Tampopo. Dit is de naam van het hoofdpersonage (gespeeld door gelauwerd actrice Nobuko Miyamoto), bij wie twee cowboyhoeden dragende vrachtwagenchauffeurs kort pauzeren om wat noodles naar binnen te werken. Hier raakt de oudste van het tweetal, vaderfiguur Goro (Tsutomu Yamazaki) in gevecht met de luidruchtige – en zich aan Tampopo opdringende – Pisuken (Rikiya Yasuoka), omdat hij het waagt kritiek te hebben op de kwaliteit van de Ramen. Na wat stoere praat en een hoop klappen doet het Florence Nightingale syndroom zich voor en wordt Goro door Tampopo opgelapt. Daarna is het tijd voor een goed gesprek: Tampopo wil serieus weten wat er mis is met haar Ramen. Om een lang verhaal kort te maken: ze gaat in de leer bij Goro en zijn maatje Gun (een zeer jonge Ken Watanabe), zoals een leerling samurai bij zijn meester (sensei).

Deze weg naar het worden van de ultieme Ramen-chef is op zich al een erg geslaagd verhaaltje, vanwege de combinatie van het originele gegeven, de parallellen met andere films (op een gegeven moment vindt er een soort Rocky-trainingsmontage plaats), het innemende acteerwerk van Miyamato en Yamazaki, en niet te vergeten de smakelijke beelden van de noodlesoep en zijn bereiding. Het duurt niet lang of je zit zelf te smachten naar een lekkere kop Ramen.

Maar er is dus meer. Soms lopen of zitten er wat personages in de achtergrond, die dan vervolgens, gedurende een minuut of vijf, gevolgd worden. Het doet een beetje denken aan de Nederlandse serie ‘A’dam – E.V.A.’ (waarbij E.V.A. staat voor ‘En vele anderen’), of de scènes in ‘Before Sunrise’ waar even kort de discussies van andere stelletjes worden gevolgd alvorens terug te te keren naar het hoofdverhaal. Veelal wordt deze vignetten in ‘Tampopo‘ kritiek geleverd op de sociale- of klassenstructuur in Japan. Maar ook op de ouderwetse man-vrouw rolverdeling. Zo zie je hoe een stijve Japanse etiquette-docente in een (Westers) restaurant een groepje vrouwen een bord spaghetti wil laten eten zonder geluid te maken. Terwijl er een Japanse naam een tafeltje verder ongegeneerd zit te slurpen, zoals heel gebruikelijk is in Japan (als je noodles eet). Je kunt zo beter alle smaken tot je nemen. Aanvankelijk reageren de vrouwen verontwaardigd, maar het duurt niet lang of de hele tafel zit driftig mee te slurpen.

Pijnlijk en tekenend is het verhaaltje waarin de ambulance te hulp snelt in een gezin waarin de vrouw (letterlijk) op sterven ligt – of er in ieder geval heel slecht aan toe is – vanwege overwerken. Haar radeloze man heeft echter een lumineus idee. ’Als ze in slaap valt, zal ze sterven’ denkt ie. ‘Ik weet het: “ga eten koken”’, beveelt hij haar, wijzend naar de keuken. En warempel, ze doet het. Ze stapt als een zombie op, en gaat volledig op de automatische piloot de keuken in, pakt een prij beet en gaat aan het werk. Als ze net de pan op tafel heeft gezet, waar haar gezin al klaar zit, stort ze in. Uit respect voor hun moeder moeten de kids door blijven eten, zegt vader. Een verhaal dat je bijblijft.

De enige ‘andere’ personages die vaker terugkomen zijn die van een in een wit pak geklede yakuza (prachtig gespeeld door de charismatische Koji Yakusho) en zijn gangsterliefje (Fukumi Kuroda). Hij is feitelijk de introductie in de film Tampopo, die we hem zien kijken in een bioscoopzaal, waar hij de kijker (ons dus) aanspreekt (en vraag wat hij aan het eten is). Hij hangt af en toe de gangster uit maar is vooral te zien in amoureuze momenten met zijn minnares. Momenten waar – niet geheel toevallig, meestal eten bij betrokken is. De scènes lijken soms persiflages te zijn van ’91/2 weeks’, ware het niet dat die film pas een jaar later uit zou komen. Ze eten van elkaars lichaam – of hebben seks met voedsel erbij, wat je wilt – waarbij zelfs levende garnalen een bizarre rol spelen. Ook het moment waarbij het stel een eierdooier via de monden aan elkaar overgeeft is er eentje om te onthouden. Het is tegelijkertijd sensueel, obsceen en komisch. Best knap gedaan.

Meer vertellen zou zonde zijn. Tampopo is een film die ervaren moet worden. Nee, het is niet een film die heel spannend is, een tijdloos liefdesverhaal heeft of uitgesproken tragisch of juist hilarisch is, maar het is een sympathieke prent die van alles een beetje doet; en die alles goed doet. Je zult regelmatig een lach op je gezicht krijgen, ontroerd raken, knikken vanwege het rake commentaar, of genieten van de filmverwijzingen of de fijne (klassieke) muziek.

Het is prettig dat de film niet in een hokje te plaatsen is. ‘Tampopo’ doet soms denken aan de stille cinema, aan Monty Python, aan magisch realisme, absurdisme, aan de contemplatieve, observerende films van Ozu, aan het werk van Fellini, en aan (Westerse en Japanse) misdaadfilms en Westerns. Op papier een vreemd allegaartje dat niet zo mogen werken, maar op een of andere manier past het allemaal prachtig in elkaar.

Bart Rietvink

Waardering: 4

Bioscooprelease: 16 augustus 2018
VOD-release: 3 maart 2021 – 21 april 2021 (IFFR Unleashed: 50/50)