Tanzania Transit (2018)
Regie: Jeroen van Velzen | 75 minuten | documentaire
Documentaires zijn er in alle soorten en maten. Soms hebben ze een groot verhaal te vertellen, bijvoorbeeld over een belangrijke historische gebeurtenis. Andere keren is het verhaal klein, maar de boodschap groot – zo worden maatschappelijke thema’s door middel van persoonlijke verhalen op de kaart gezet. ‘Tanzania Transit’, van de Nederlandse documentairemaker Jeroen van Velzen, is geen van deze dingen. Van Velzen loopt met zijn camera door een trein in Tanzania en laat de beelden en mensen voor zich spreken. Het resultaat is een verbluffend intiem portret van Tanzania in de eenentwintigste eeuw.
‘Tanzania Transit’ volgt drie Tanzanianen op doorreis in een drie dagen durende treintocht. Peter is een ex-misdadiger die nu zijn brood verdient als dominee en zijn medepassagiers geluk en wonderbaarlijke genezingen belooft door de kracht van het geloof. Rukia is een vrouw in een mannenwereld: zij runt een bar bij de mijnen in de woestijn. Isaya, een oude Masai, reist met zijn ambitieuze kleinzoon William in het armste deel van de trein.
De documentaire volgt geen vastomlijnd narratief, en werkt ook niet naar een ‘slot’ of conclusie toe. Dat is ook niet de bedoeling – Van Velzen lijkt vooral het hedendaagse Tanzania zo realistisch mogelijk te willen laten zien. De trein ontpopt zich tot de maatschappij in het klein: via de drie hoofdkarakters leren we alle facetten van Tanzania kennen, compleet met de daarbij horende spanningen en tegenstrijdigheden. Zo vertelt Rukia haast terloops over haar verkrachting van jaren geleden, en balanceert William tussen het stadse leven en zijn Masai-wortels. Ook raakt hij in gesprek met enkele Swahili, die de Masai zien als achterlijk en barbaars. Het is een opvallend beleefde discussie: de Swahili zijn niet boos, maar leggen William haast beleefd uit wat voor hen de normaalste zaak van de wereld is. Peter, hoewel een charlatan, lijkt oprecht begaan te zijn met de mensen die hij spreekt. Hij biedt hen hoop en steun, en lijkt serieus te denken dat hij zijn leven gebeterd heeft.
Van Velzen is slechts observant in het geheel. Hij komt zelf niet in beeld en er is ook geen verteller. De beelden spreken voor zich, nergens wordt geoordeeld. Ondertussen zien we wel wat er speelt in het moderne Tanzania: oude spanningen tussen stammen, de precaire balans tussen traditie en moderniteit en de worsteling van vrouwen tegen vooroordelen en geweld. Door zich niet te belasten met een maatschappelijke of politieke boodschap geeft ‘Tanzania Transit’ de kijker volledig de ruimte om zelf te oordelen. De kijker kan zich zelf een van de passagiers wanen, luisterend naar de gesprekken om zich heen.
Yurre Wieken
Waardering: 4
Bioscooprelease: 3 mei 2018