Tár (2022)

Recensie Tár CinemagazineRegie: Todd Field | 158 minuten | drama, muziek | Acteurs: Cate Blanchett, Noémie Merlant, Adam Gopnik, Sylvia Flote, Sydney Lemmon, Mark Strong, Nicolas Hopchet, Zethphan D. Smith-Gneist, Kitty Watson, Alec Baldwin, Jessica Hansen, Nina Hoss

De wereldberoemde chef dirigent Lydia Tár heeft een interview met schrijver en essayist Andrew Kopnik tijdens The New Yorker Festival, een jaarlijks evenement van het weekblad (nog niet zo lang geleden inspiratie voor ‘The French Dispatch’ (Wes Anderson, 2021)). Tijdens het hoogdravende gesprek in de volgepakte zaal kun je een speld horen vallen. En niets breekt het decorum van de bijeenkomst, want iedereen in de ruimte, inclusief het publiek, kent zijn rol. Dit theaterstukje vormt het summum van westerse beschaving. Maestro Tár geniet er zichtbaar van. Hoewel regisseur Todd Field het interview zonder veel opsmuk registreert, schuurt het ook moedwillig tegen pastiche aan. Dit gevoel van onbehagen houdt Field heel lang vol, maar het is aan de kijker of de regisseur daadwerkelijk slaagt in het pellen van het tirannieke ui centraal in de film.

Als baas van één van de beste symfonieorkesten ter wereld, Berliner Philharmoniker, is maestro Tár (Cate Blanchett) altijd op zoek naar dat beetje ruimte voor haar interpretatie van de eeuwige klassiekers. Hiervoor steunt Lydia onvoorwaardelijk op echtgenote Sharon Goodnow (Nina Hoss), concertmeester bij hetzelfde orkest, en haar persoonlijke assistente, aspirant dirigente, Francesca Lentini (Noémie Merlant). Laatstgenoemde bewaakt Lydia’s nauw luisterende agenda die onder andere bestaat uit het paaien van geldschieters, het opleiden en beoordelen van nieuwe musici en het herpositioneren van oudgedienden. En op strikte tijden schenkt Francesca Lydia matcha in en herinnert ze de maestro eraan dat ze dochtertje Petra van school moet ophalen.

Op weer een drukke dag floept er een mailtje bij Francesca binnen van een wanhopige voormalig protegé, Krista Taylor (Sylvia Flote). Krista meent dat Lydia ervoor heeft gezorgd dat ze nergens meer aan de bak kan. Lydia wimpelt het af en draagt assistente Francesca op alle banden met de voormalige pupil door te snijden. Volgens de succesvolle dirigente is de jonge vrouw te instabiel gebleken voor het veeleisende vak. Wanneer een Amerikaans roddelblad intieme informatie over de maestro’s relatie met Krista op straat gooit, begint Lydia’s omgeving te twijfelen aan dit verweer en hangt er een boycot boven het hoofd. Ondertussen krijgt Lydia steeds vaker last van slechte nachtrust en geluidsdissonanties. Maar zoals altijd, is de druk moordend voor een maestro, en moet Tár ondanks deze ongemakken de vijfde symfonie van Gustav Mahler tot een goed einde brengen!

Hoewel de film niet tegen cancelcultuur is, worstelt het tegelijkertijd met het onderwerp. Lydia’s perfecte luchtbel, de geluidsdichte wereld om nieuw geluid te vinden, vertoont steeds ernstigere barsten omdat ze diep van binnen weet dat ze grove fouten heeft begaan. Zie ook hoe haar bubbel op Roman Polanski-achtige wijze, vol van paranoia en angst, letterlijke barsten vertoont door onder meer het contrast met de in haar ogen wanstaltige buurtjes van haar werkstudio. Toch weerhoudt Lydia dit er niet van om zich via haar hoge positie te verzetten. Zelf ziet ze het als zelfbescherming maar voor de buitenwacht voelt het eerder als zelfdeceptie. In dit geval lijkt Lydia op het hoofdpersonage in de roman ‘Disgrace’ van John Coetzee, David Lurie. Lurie is een Zuid-Afrikaanse professor Engels die een misstap begaat met een studente maar tot het uiterste gaat om zich te verdedigen tegen in zijn ogen te scherpe veroordeling van zijn intentie. Dat je vanuit het perspectief van deze personages kijkt naar de zaak is dus cruciaal. Als het ware zit de toeschouwer deels gevangen in het perspectief van het personage. Beiden personages weten niet alleen de omgeving te verblinden maar ook zichzelf. Kun je dan voorbij de zelfdeceptie kijken?

Regisseur Field heeft er even over gedaan (zijn vorige film was al weer uit 2006, het intens benauwende ‘Little Children’), maar dan krijg je ook wat. ‘Tár’ is een mastodont werk, eentje die is gericht op de sterren. Toch zit het beste werk in de details, zo is er de minutieuze vertolking van Blanchett, het spookachtige geluidsontwerp en het godverlaten Berlijn. Dat het perspectief van Lydia’s slachtoffer niet echt aan bod komt, mag de kijker natuurlijk problematisch vinden. Tegelijkertijd biedt Fields film een kijkje in het donkere hart van iemand die zijn macht misbruikt. Bovendien is de vraag wat dit complexe personage motiveert, zoals dit werk probeert, heel anders dan louter empathie creëren voor iemand die zich immoreel gedraagt. Al met al maakt dit de film geen makkelijke zit, het is even koud en explosief als Lydia en het einde is een lichte knieval voor spot, maar het pad ernaartoe is verleidelijk en vervaarlijk innemend.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 2 maart 2023
VOD-release: 17 mei 2023
DVD- en blu-ray-release: 17 mei 2023