Tears of the Sun (2004)

Regie: Antoine Fuqua | 118 minuten | actie, thriller | Acteurs: Bruce Willis, Monica Bellucci, Cole Hauser, Eamonn Walker, Johnny Messner, Nick Chinlund, Charles Ingram, Paul Francis, Chad Smith, Tom Skerritt, Malick Bowens

Antoine Fuqua is, zoals hij zelf in het audiocommentaar van de blu-ray disc van ‘Tears of the Sun’ ook aangeeft, een regisseur met een boodschap. Niet omdat hij pretentieus wil zijn, maar er blijkt altijd een boodschap in zijn verhalen naar boven te drijven, zo legt hij uit. En het is inderdaad zo dat ‘Tears of the Sun’ meer te zeggen heeft dan een standaard actie- of oorlogsfilm. Deze film heeft een maatschappelijk bewustzijn en een oog voor de (problemen van de) inheemse bevolking die vaak ontbreken in dit soort films, ten faveure van een spannend reddingsverhaal vol actie en sensatie. Tegelijkertijd wil ‘Tears of the Sun’ ook regelmatig een gewone Hollywood actiefilm (kunnen) zijn en deze kwaliteiten blijken wat ongemakkelijke danspartners te zijn.

Hoofdrolspeler Bruce Willis is hier (meestal) niet de grappenmakende actieheld uit de ‘Die Hard’-films, maar meer de bedachtzame, stoïcijnse man die hij eerder speelde in ‘The Sixth Sense’ en ‘Unbreakable’. De muziek waarmee hij geïntroduceerd wordt bij zijn aankomst op een vliegdekschip, is dan ook passend duister. Fuqua legt op de blu-ray uit dat Bruce hier niet de actieheld is die we allemaal kennen, maar eigenlijk een soort (kolonel) Kurtz moet voorstellen (uit ‘Apocalypse Now’): oftewel, een denker en een getroebleerde man.

Luitenant Waters (Willis) is een soldaat met veel ervaring, maar wel één die (inmiddels) uitsluitend bevelen opvolgt en niet buiten zijn boekje gaat. Dat zorgt voor een dilemma wanneer de arts die hij moet redden, Dr. Lena Kendricks (Monica Bellucci), weigert mee te gaan als haar Nigeriaanse patiënten achter moeten blijven. Het is op dit punt dat het sociale geweten van de film opduikt, waarnaar al voor de openingstitels werd verwezen met het citaat van (vermoedelijk) Edmund Burke: “Het enige wat nodig is om het kwaad te laten zegevieren is het niets doen van goede mensen.”

Een cynische, patriottische lezing zou dit citaat (en de toepassing op de film) kunnen aanmerken als een legitimatie voor de Amerikaanse “buitenlandse politiek”, of meer specifiek: de inval in Irak in 2003 (het jaar dat deze film uitkwam) in het bijzonder, wat ‘Tears of the Sun’ bijna tot een propagandafilm maakt. Maar het kan ook worden opgevat als een oprechte empathie voor slachtoffers van menselijk onrecht – in dit geval martelingen en moord – en de wil om deze mensen te helpen. Misschien ligt de waarheid wel ergens in het midden. In ieder geval is de aandacht voor de onschuldige slachtoffers in deze burgeroorlog – en daarmee voor slachtoffers in vergelijkbare situaties – zeker te prijzen. De oprechte sympathie en aandacht lijkt echter op gespannen voet te staan met de eisen van de plot en actiefilmclichés, die steeds de kop op steken net voordat de band met deze slachtoffers zich goed kan ontwikkelen.

Zo is het bijvoorbeeld goed dat Willis’ personage in gewetensnood komt, maar is het moment waarop dit komt – wanneer hij beelden ziet van een reeds verwachte situatie en nadat hij net een grote groep mensen ijskoud in de jungle heeft achtergelaten – lichtelijk ongeloofwaardig. Maar er moet kennelijk vaart worden gemaakt in de film en dan is er geen tijd voor veel nuances of subtiliteiten. Ook worden de baretten dragende rebellen wel heel erg als bloeddorstige filmschurken afgeschilderd, en gaat het einde van de film ten onder aan onnodig opgeklopte heroïek.

Tegelijkertijd doet de film ook veel goed. De scènes en shots waarin de Nigeriaanse vluchtelingen figureren, getuigen duidelijk van sympathie en begrip (voor hun lot) en op verschillende momenten is de film ongemeen spannend; zoals na een minuut of twintig wanneer de vluchtelingen zich niet mogen verroeren in de jungle omdat de gewapende rebellen tot enkele meters afstand van hun positie genaderd zijn. Één van de grootste uitdagingen is om een huilend kind stil te houden die de aandacht van de achtervolgers heeft getrokken. Deze momenten in de film zijn bijna ondraaglijk spannend. Net als wanneer onze helden een dorpje tegenkomen dat etnisch “gezuiverd” wordt door de rebellen en ze proberen om de schade te beperken en nog enige levens te redden. De rest van de film is een wat oninteressant achtervolgingsspel, maar in de laatste akte, wanneer de helden zijn ingehaald door de slechteriken, en qua aantallen en munitie sterk in de minderheid zijn, blijkt de afloop toch tamelijk verrassend. Het is gelukkig niet zo dat een paar man het hele vijandelijke leger op een afstand kunnen houden, en het blijkt zowaar dat de meeste Amerikaanse soldaten, waar de kijker tot op zekere hoogte een band mee heeft, gewoon neergemaaid worden. Dat geeft dit gedeelte toch een wat realistischer tintje. Het schijnt zelfs dat het Antoine Fuqua’s oorspronkelijke bedoeling was om het niemand te laten overleven, maar er is uiteraard geen filmstudio die daarmee akkoord zou zijn gegaan, en daarom komt er nog een handige, deus-ex-machina-achtige, oplossing. Maar de rauwheid van wat daar vlak aan vooraf gaat, geeft wel aan waar het Fuqua eigenlijk om te doen was. Misschien dat hij nog eens een film maakt waarin hij volledig zijn visie kan verbeelden.

Hoewel Monica Bellucci compleet verkeerd gecast is als de wulpse, doch bevlogen dokter in nood – bij wie natuurlijk weer, ondanks de serieuze materie, het royale decolleté een paar keer uitgebreid in beeld moet komen – blijkt Bruce Willis weer een acteur te zijn om op te bouwen voor dit soort actiefilms. Alleen al de vele shots van zijn contemplatieve gezicht en zijn gecamoufleerde maar altijd stoere kale hoofd zijn boeiend, en onder zijn leiding blijft dit avontuur de moeite van het kijken waard. Willis’ aanwezigheid is bijna genoeg om de zwakkere elementen van de film te doen vergeten. Bijna, want ‘Tears of the Sun’ wordt helaas teveel heen en weer geslingerd tussen goede bedoelingen, onnodige of overhaaste plotwendingen, en genre conventies, en is uiteindelijk een geval van vlees noch vis.

Bart Rietvink

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 13 november 2003
Blu-ray-release: 20 februari 2013
DVD-release: 5 juni 2013 (Combat Classics)
DVD-release: 16 oktober 2013, samen met ‘Black Hawk Down’ (2 Movie Pack).