The Ascent – Voskhozhdenie (1977)
Regie: Larisa Shepitko | 111 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Boris Plotnikov, Vladimir Gostyukhin, Serget Takovlev, Lyudmila Polyakova, Viktoriya Goldentul, Anatoliy Solonitsyn, Mariya Vinogradova, Nikolai Sektimenko
In het kader van de release van ‘Women Make Film: a New Road Movie Through Cinema’ (Mark Cousins, 2021) heeft Eye Filmmuseum een speciaal filmprogramma gewijd aan vrouwelijke regisseurs en ‘The Ascent’ van Larisa Shepitko maakt onderdeel uit van dit programma. Dat deze film extra aandacht krijgt met een landelijke release is meer dan terecht. Deze prachtige en verpletterende zwart-wit film uit 1977 heeft een tomeloze energie waar hedendaagse producties nog een puntje aan kunnen zuigen. ‘The Ascent’ schetst vlijmscherp hoe moreel complex de situatie voor de gewone Wit-Russische burger was tijdens de Tweede Wereldoorlog.
‘The Ascent’ zoomt in op twee pro-Sovjet partizanen, Sotnikov en Rybak. Na een mislukte militaire operatie worden de twee Partizanen constant door de Duitse bezetter op de hielen gezeten. De hele film is dan ook doordrenkt van angst voor de vijand. Elke vorm van geritsel in het bos kan levensgevaar betekenen. Tevens weten Rybak en Sotnikov nooit helemaal zeker of ze de lokale bevolking kunnen vertrouwen. Het ene moment is iemand je welgevallig, het andere moment word je verkocht voor gratie bij de bezetter. Shepitko toont met ‘The Ascent’ hoe moeilijk het is om überhaupt een moreel kompas te volgen als de prioriteit bij overleven ligt.
Van locatie tot stijl is ‘The Ascent’ ontegenzeggelijk winters en dan van het monsterlijke soort. Niet een winter die je bij een open haard gemoedelijk doorstaat, maar eentje die de botten kan breken. Je voelt de vrieskou langs je benen kruipen tijdens het kijken van de film. Elke zucht en voetstap van Rybak en Sotnikov door het Wit-Russische sneeuwlandschap resoneert in de zaal. De soundtrack helpt hier goed bij en gaat door merg en been. Dit alles maakt de film een intens fysieke ervaring. Als de ‘The Ascent’ niet vooral in de eerste plaats een moraal relaas is, wat duidelijker is in zijn tweede helft, kan de film evengoed een voorloper zijn van de moderne politieke thriller.
De eerste helft van ‘The Ascent’ doet qua fysieke uitputtingsslag denken aan de ondergesneeuwde Poolse productie ‘Essential Killing’ van Jerzy Skolimowski uit 2010. In deze post 9/11 politieke survival-thriller slaat een Arabische politiek gevangene, gespeeld door Vincent Gallo, op de vlucht voor zijn Amerikaanse achtervolgers. Maar waar Vincent Gallo bijna heel de film niet praat, is ‘The Ascent’ in zijn tweede gedeelte een rechtbankdrama, maar dan van het showproces soort. Rybak en Sotnikov zijn bij voorbaat al schuldig in de ogen van de Duitse bezetter, alleen gaat het Shepitko er om hoe de twee mannen daar op een andere manier mee omgaan. Let ook op de huiveringwekkende rol van de collaborateur Portnov, vertolkt door Anatoly Solonitsyn, bij het showproces (Solonitsyn begon zijn filmcarrière als de heilige monnik Andrej Roebljov in de gelijknamige film van Andrej Tarkovski uit 1966). Boven alles toont Shepitko op bijna spirituele wijze compassie voor haar personages, zelfs al maken ze ‘de verkeerde keuzes’.
Bij de originele release heeft Shepitko met de grootst mogelijke moeite haar film langs de Wit-Russische censuur geloodst, want de keuringscommissie meende dat Shepitko een religieus verhaal had gemaakt in plaats van één over de partizanenstrijd tegen de nazi’s. Regisseur Elem Klimov, Shepitko’s partner, deed onder andere een goed woordje bij Pyotr Masherov. Masherov was een hooggeplaatste partijfunctionaris, die als partizaan had gevochten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Volgens de overlevering was Masherov tot tranen toe ontroerd waardoor de film uiteindelijk toch doorgang kreeg. Daarnaast kreeg Shepitko veel lof voor de film in het buitenland met als hoogtepunt het winnen van de Zilveren Beer bij het filmfestival van Berlijn. Heel lang heeft de zeer getalenteerde Shepitko niet mogen genieten van haar succes met ‘The Ascent’, want in 1979 kwam ze om bij een auto-ongeluk op zoek naar locaties voor haar volgende film, ‘Farewell’ (later afgemaakt door Klimov, die ook de gruwelijke anti-oorlogsklassieker ‘Come & See’ uit 1985 op zijn naam heeft staan).
Roy van Landschoot
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 2 september 2021 (digitaal gerestaureerd)