The Atrocity Exhibition (1998)

Regie: Jonathan Weiss | 105 minuten | drama, horror | Acteurs: Victor Slezak, Anna Juvander, Michael Kirby, Mariko Takai, Robert Patrick Brink, Diane Grotke, Caroline McGee, Robert Morgan, Tom Constantine, Jeremy Graham, Eddie Daniels, Michael McFadden

De Britse schrijver J.G. Ballard (1930-2009) is bij filmfans vooral bekend door zijn verfilmingen van ‘Empire of the Sun’ (het boek verscheen in 1984, Steven Spielberg verfilmde het in 1987) en ‘Crash’ (het boek verscheen in 1973, David Cronenberg verfilmde het in 1996). Eerder schreef hij echter ‘The Atrocity Exhibition’ (1970), een verzameling experimentele korte verhalen, die je zoals de schrijver zelf aangeeft, op ongeacht welke pagina kunt beginnen te lezen, dus in de volgorde die je zelf wilt. Ook het onverfilmbaar geachte ‘The Atrocity Exhibition vond zijn weg naar het witte doek. In 1998 maakte Jonathan Weiss hiermee zijn speelfilmdebuut (en op het moment van schrijven is dit ook zijn enige film).

Om ‘The Atrocity Exhibition’ te waarderen, hoef je het boek niet gelezen te hebben, maar je moet wel open staan voor experimentele cinema. Net als het boek ontbreekt hier een lineaire verhaalstructuur: je zou zeggen dat de editor het makkelijk heeft gehad omdat je de film eigenlijk op elk moment kunt aanzetten, terugspoelen en verder kunt kijken, tot je alle fragmenten gezien hebt, maar dat is toch wat te kort door de bocht. De film is opgedeeld in hoofdstukken, waarbinnen bepaalde thema’s behandeld worden. Die thema’s zijn heel breed: van de Derde Wereldoorlog, tot plastische chirurgie, van een autocrash als vruchtbare gebeurtenis en dood in de ruimte. Bekende personen die aan bod komen zijn John F. Kennedy (en dan met name door het gebruik van beelden van de Zapruder-amateurfilm), Marilyn Monroe en Ronald Reagan. Weiss maakt gebruik van found-footage-materiaal en zelfgeschoten beelden.

Als er al een hoofdpersoon is, is dat Dr. Travis (Victor Slezak). Hij verblijft in een instituut, maar of hij er werkt of behandeld wordt, laat de film in het midden. Feit is dat hij waanzinnig is geworden. Of hij dat zelf doorheeft, is niet duidelijk. Hij is in ieder geval druk met allerlei onderzoeken en studies, heeft studenten die hij huiswerkopdrachten meegeeft en hij wil de zelfmoord op Marilyn Monroe voor eens en voor altijd ophelderen. Het klinkt als grootmoedswaanzin, maar is dat het wel? De wijze waarop hij te werk gaat is doordacht en wetenschappelijk, ook met andere zaken waar hij zich bezig houdt, gebruikt hij wiskunde, natuurkunde en psychologie. Dr. Travis lijkt het vleesgeworden genie dat over de grens van gekte is gegaan.

Het verwrongen metaal van bij auto’s betrokken ongelukken, het geschonden vlees van menselijke slachtoffers: het zal de kenner van het al eerder genoemde ‘Crash’ bekend voorkomen. Dit thema krijgt veel aandacht in ‘The Atrocity Exhibition’, en alleen daarom al is het voor fans van die film een aanrader, omdat je proeft waar ‘Crash’ vandaan komt.

‘The Atrocity Exhibition’ is een getrouwe verfilming van een boek dat je ook niet aan iedereen aanraadt. Innovatief, ongemakkelijk, naargeestig, onsamenhangend, prikkelend en soms, heel soms, van een onduidbare schoonheid.

Monica Meijer

Waardering: 3

Speciale vertoning: IFFR 1998
DVD-release: 1 augustus 2022