The Autobiography of Nicolae Ceausescu – Autobiografia lui Nicolae Ceausescu (2010)

Regie: Andrei Ujica | 180 minuten | documentaire

‘Ik doe niet mee aan deze schijnvertoning’, zegt Nicolae Ceausescu aan het begin van de opmerkelijke documentaire ‘The Autobiography of Nicolae Ceausescu’ (2010). Het is december 1989 en de Roemeense alleenheerser en zijn onafscheidelijke echtgenote Elena staan voor een vluchtig in elkaar gezet tribunaal. Ceausescu heeft gelijk, het is natuurlijk een schijnproces; het echtpaar Ceausescu zou niet lang na de opnamen voor het oog van de camera geëxecuteerd worden. De dictator kreeg de mogelijkheid een verklaring af te leggen, maar weigerde dat. ‘Ik leg alleen verantwoording af aan de Staatsraad’, is het enige dat hij kwijt wil. De beelden van het proces vormen de kop en de staart van de door Andrei Ujica geregisseerde documentaire, die in zijn geheel bestaat uit authentiek beeldmateriaal afkomstig uit de archieven van het Nationaal Televisiearchief en het Roemeens Filmarchief. Zo’n duizend uur aan beeldmateriaal werd teruggebracht tot 260, waaruit een drie uur durende reconstructie van de opkomst en ondergang van Ceausescu werd gedestilleerd.

Bijzonder hieraan is dat Ujica daarbij niet de focus legt op de wantoestanden die onder Ceausescu’s bewind de kop opstaken. Ernstige voedseltekorten, beperkte voorzieningen, vele illegale abortussen en het machtsmisbruik van de politie; ze zijn er wel maar we zien ze niet (of slechts op de achtergrond). In plaats daarvan richt de regisseur zich op de manier waarop Ceausescu zelf op zijn politieke carrière zou terugkijken (vandaar autobiografie). Het is de grootheidswaanzin ten top en juist die insteek maakt deze documentaire bijzonder. In chronologische volgorde zien we bijna 25 jaar alleenheerschappij aan ons voorbij trekken. Vanaf het moment dat hij partijleider werd van de Roemeense Communistische Partij en een paar jaar later staatshoofd werd, tot aan zijn buitenlandse reizen en ontmoetingen met de groten der aarde. Er komen zelfs privéfilmpjes voorbij (wel geschoten door speciaal daarvoor aangewezen cameramensen), van feesten, de jacht en andere frivoliteiten. Veelzeggend is het vakantiefilmpje uit de jaren zeventig, waarin we zien hoe de manipulatieve dictator zelfs een onschuldig partijtje volleybal naar zijn hand wil zetten.

Ujica laat het drie uur durende beeldmateriaal voor zich spreken, want commentaar geeft hij niet. Zoals Ceausescu zelf zou doen, steekt ook de regisseur zijn kop in het zand, daarmee de kijker en dus het Roemeense volk een spiegel voorhoudend. Als makke schapen hebben ze deze megalomane heerser jarenlang zijn gang laten gaan. Ujica lijkt met zijn film te willen zeggen dat het volk best zelf kan nadenken en zich kritisch mag opstellen ten opzichte van zijn omgeving. Niet alles klakkeloos aannemen wat je voorgeschoteld krijgt. Daarom heeft hij ook een film gemaakt waarbij je verder moet kijken dan je neus lang is. Je wordt gestimuleerd na te denken. De meeste kijkers zullen pas na afloop begrijpen wat Ujica met de eindeloze stroom, op het eerste gezicht nietszeggende archiefbeelden ‘The Autobiography of Nicolae Ceaucescu’ bedoelt. Het maakt de film lastig te vatten, maar tegelijkertijd uitdagend en slim uitgedacht. In het licht van de ontwikkelingen in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, waar megalomane alleenheersers nog altijd de macht hebben of pas recent zijn afgezet, is de les die we van Ceaucescu kunnen leren overigens weer bijzonder actueel.

Patricia Smagge

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 14 april 2011
DVD-release: 31 juli 2012