The Berlin Wall: Escape to Freedom – MegaStructures: Berlin Wall (2006)

Regie: Katherine Covell | 50 minuten | documentaire

Hoe komt het toch dat je op school veel leert over de Tweede Wereldoorlog, maar nauwelijks iets over de interessante periode daarna? Spanningen die tussen Oost- en West-Europa (plus de Verenigde Staten) ontstonden leidden namelijk letterlijk tot een grens tussen beiden: het IJzeren Gordijn. Met de Berlijnse Muur als meest tragische voorbeeld. In ‘The Berlin Wall: Escape to Freedom’ krijgen we in vogelvlucht het ontstaan van, het leven met, de ontwikkeling en het vallen van de Muur te zien.

Berlijn is misschien wel de plek waar die spanningen tussen Oost en West na de Tweede Wereldoorlog het beste zichtbaar werden. West-Berlijn – in eerste instantie bestuurd door de Amerikanen, Fransen en Italianen – ligt dan als een soort kolonie in Oost-Duitsland en is dé plek om een aanzienlijk beter leven te hebben dan in het Oosten, zowel qua vrijheden als qua welvaart. Geen wonder dus dat de Oost-Berlijners (vallend onder het regime van de Sovjet-Unie) massaal naar het Westen wilden. Om deze uittocht te stoppen en vooral de hoog opgeleiden in het Oosten te houden bouwde de autoriteiten daarom begin jaren 60 een muur langs het grensgebied. Van de een op de andere dag.

Wie vervolgens niet in de pas liep in Oost-Berlijn kon rekenen op represailles van de geheime politie – de Stasi – en vluchten naar het Westen was ten strengste verboden. Je werd óf neergeschoten óf je kwam in de gevangenis terecht. Toch hebben vele duizenden mensen een poging gewaagd om de Muur te trotseren. De kans op een beter leven was voor hen belangrijker dan het gevaar om te sterven. In ‘The Berlin Wall’ vertellen enkele vluchtelingen van toen over hun succesvolle, maar uiterst gevaarlijke poging om naar het Westen te geraken. Een onderneming die steeds moeilijker werd: na elke succesvolle poging werd de Muur immers versterkt of aangepast, zodanig dat een vergelijkbare poging nooit meer zou slagen. Er moest dus steeds iets nieuws verzonnen worden.

Maar hoe inventief je kan worden door wanhoop blijkt wel uit de verhalen die verteld worden, aangevuld met origineel beeldmateriaal, reconstructies en computeranimaties (zoals van de Dodenstrip; de bewapende zone naast de Muur). Hoogtepunt van de documentaire is het beeldmateriaal dat drie Oost-Duitse broers tijdens hun vlucht in een vliegtuigje gemaakt hebben. Je voelt de spanning van het ‘bijna veilig zijn’ en de landing op het grote grasveld voor de Reichstag bezorgd je vervolgens kippenvel.

Verder maakt het allemaal toch te weinig indruk en wordt er wel erg veel concentratie van de kijker gevraagd. De inleiding over het tot stand komen van de Muur is te kort en te snel en hetzelfde geldt voor de afsluiting met het vallen van de Muur in 1989. Achtergrondinformatie is essentieel voor de impact van de persoonlijke verhalen. Geen wonder dus dat dat laatste hier niet optimaal uitpakt. De documentaire had in zijn geheel veel langer moeten zijn dan vijftig minuten. Want ook de vertellers hadden best meer tijd mogen krijgen om hun situatie toe te lichten. Vertellers die overigens in het begin al allemaal kort aan het woord komen maar dan nog helemaal niet geïntroduceerd worden. Vreemd. Ronduit irritant zijn de stukjes waarin het voorgaande nog even kort herhaald wordt. Alsof ze er steeds even ‘uit’ zijn geweest voor de reclame. Slordig geëdit dus.

‘The Berlin Wall: Escape to Freedom’ is zeker het bekijken waard, al is het alleen al vanwege het informatieve aspect van een wat onderbelicht hoofdstuk uit de Europese geschiedenis. Het is echter een dusdanig snelle hap geworden dat de impact ervan in geen verhouding staat tot wat de Muur destijds werkelijk betekende. Zonde: de vluchtelingen van toen hadden een groter podium verdiend om hun verhaal te vertellen.

Brian Ligtvoet