The Calm – Spokój (1980)

Regie: Krzysztof Kieslowski | 70 minuten | drama | Acteurs: Jerzy Stuhr, Izabella Olszewska, Jerzy Trela, Jan Adamski, Marian Cebulski, Edward Dobrzanski, Ryszard Dreger

De Poolse regisseur Krzysztof Kieslowski maakte zichzelf onsterfelijk met het in 1994 afgeronde ‘Trois Couleurs: Bleu, Blanc, Rouge’. Na dat meesterwerk wilde Kieslowski enkel nog rust. Films heeft hij niet meer afgeleverd, wel enkele scripts waarvan ‘Heaven’ in 2002 door Tom Tykwer is gerealiseerd. ‘Trois Couleurs’ en ‘Heaven’ zijn filmhuishits geworden en ook het door de IKON uitgezonden ‘Dekalog’ geniet in Nederland nog enige bekendheid, maar de rest van Kieslowski’s omvangrijke werk lijkt in het gapende gat van de vergetelheid te zijn beland. Hoeveel mensen zullen er bijvoorbeeld hebben gehoord van ‘Spokój’/ ‘The Calm’?

Volgens Kieslowski-kenner Benjamin Gijsel was Kieslowski’s grote talent dat hij zo goed kon observeren, ‘niet alleen kijken, maar ook zien’. Kieslowski had een grote belangstelling voor mensen en de keuzes die ze maken. In vele documentaires heeft de regisseur getracht door mensen te volgen in hun alledaagse taken de meer universele emoties bloot te leggen. Hij wilde echter niet de privacy van mensen schenden en begon daarom zijn eigen films, zijn eigen werkelijkheid te creeëren. De documentaire-stijl is duidelijk terug te zien in Kieslowski’s eerste films, zoals ‘The Calm’. Sobere groezelige kleuren en dicht op de huid van de personages (letterlijk) gefilmd. Maar ‘The Calm’ heeft ook een politieke lading. In ‘The Calm’ komt immers een staking voor. Staken was ondenkbaar in het communistische Polen, vandaar dat het in1976 gemaakte ‘The Calm’ pas na zorgvuldig ‘editen’ in 1980 op de televisie mocht verschijnen.

Hoofdpersoon is Antek Gralak (Jerzy Stuhr), die als hij na drie jaar vrijkomt uit de gevangenis alleen nog maar rust wil: een dak boven zijn hoofd, wat te eten, een vrouw, wat kinderen en een televisie. Ambities die vanuit de huidige maatstaven bekeken uiterst bescheiden lijken, maar in het Polen van toen lag dat net even anders. Dat juist het hoofdpersonage een ex-gevangene is zal Kieslowski niet voor niets hebben gedaan. Vrijheid was namelijk een schaars goed, niet alleen binnen de gevangenismuren maar ook erbuiten. Als Antek voor de vreselijke keuze staat zijn baas te bezoeken en daarmee zijn collega’s te ‘verraden’ of zijn baas niet te bezoeken en daarmee zijn baan te verliezen blijkt dat keuzevrijheid een relatief gegeven is. Soms valt er gewoon niet zoveel te kiezen. Dus slaat men maar weer wat vodka’s achterover en droomt ervan zo vrij te leven als wilde paarden.

In ‘The Calm’ is die noodlottigheid goed weergegeven. Jerzy Stuhr ontroert zo nu en dan en doet met zijn herhaalde enthousiaste uitroepen tegen zijn ongezond ogende geliefde ‘Bozena’ soms zelfs denken aan Roberto Benigni. Kieslowski heeft dit alles knap in beeld gebracht, maar dat neemt niet weg dat ‘The Calm’ duidelijk een film uit zijn beginperiode is. ‘The Calm’ mist de verfijning (en het budget) van Kieslowski’s latere films zoals ‘Trois Couleurs’, waarin de beelden op zichzelf kleine kunstwerkjes zijn. In ‘The Calm’ gaat het in de eerste plaats om inhoud en de vorm is ondergeschikt. Jammer genoeg is het daardoor geen ‘mooie’ film geworden, maar interessant blijft het.

Emy Koopman