The Circle of Life – Secrets of Our Living Planet (2012)

Productie: Paul Bradshaw, Tim Martin | 236 minuten | documentaire | Met: Chris Packham

Oppervlakkig gezien lijkt het misschien soms alsof de wonderlijke wereld van de natuur bestaat uit een bonte verzameling losse, spectaculaire en minder opzienbarende soorten. Niets is echter minder waar, zo leert de prachtige en wetenschappelijk verantwoorde BBC-documentaire ‘The Circle of Life’ ons. In de natuur is namelijk alles met elkaar verbonden en vervlochten en vormt de symbiose tussen heel verschillende dier- en plantensoorten de basis voor al het leven. Neem de Pantanal, een enorm natuurrijk, welhaast Edens waterparadijs in Brazilië dat gedomineerd wordt door reuzen als jaguars, kaaimannen, groene anaconda’s (de zwaarste en op een na langste slangen ter wereld), reuzenotters en capibara’s (met afstand de grootste knaagdieren op aarde). Opmerkelijk genoeg zou dit magnifieke ecosysteem nooit zo rijk kunnen zijn zonder de noeste arbeid van de bescheiden, op het eerste oog vrij onbeduidende appelslak. Dit wonderlijk weekdiertje, dat in het moerasgebied in groten getale voorkomt, recyclet namelijk op zeer ingenieuze wijze rottend plantenafval in het water tot belangrijke voedingsstoffen die essentieel zijn voor hun functioneren van de kringloop des levens in het Zuid-Amerikaanse natuurparadijs. Bovendien vormen appelslakken geliefde hapjes voor kaaimannen en watervogels, waardoor de voedingsstoffen die de weekdieren uitscheiden in de vorm van mest over het hele gebied worden verspreid. Dankzij een ingebouwde snorkel kan de appelslak bovendien ook nog zuurstof halen uit sterk geëutrofieerd water waarin verder weinig leven mogelijk is. Zo kan ze haar werk blijven doen en zorgt de verbazingwekkend efficiënte zoetwaterslak er uiteindelijk voor dat de Pantanal niet verlandt en een bruisend epicentrum van biodiversiteit kan blijven.

Een vergelijkbaar scenario voltrekt zich in de Sundarbans (Bangladesh): de Bengaalse tijger is het machtige symbool van deze wildernis, maar de gracieuze roofkat kan hier alleen maar overleven door de aanwezigheid van mangrovebomen en ijverige krabben, schaaldieren die door het graven van gangenstelsels en het recyclen van voedingsstoffen de oorspronkelijk modderige, voedselarme bodem vruchtbaar maken. Op zijn beurt zorgt de tijger er door middel van predatiedruk weer voor dat grazers niet te zeer in aantal toenemen en zich blijven verplaatsen, waardoor overbegrazing en de plaatselijke vernietiging van de voor het ecosysteem enorm waardevolle mangrovebossen wordt tegengegaan. ‘The Circle of Life’ zit boordevol voorbeelden van vergelijkbaar verbluffende staaltjes samenwerking tussen dier en dier en plant en dier. Wie verwacht bijvoorbeeld dat een van de weelderigste wouden van Noord-Amerika vooral gevormd wordt door de eiwitten van dode zalmen? Of dat de spons, een dier zonder hart, ogen, zenuwen of hersenen, een van de belangrijkste architecten is van de weelderige koraalriffen die zo’n 25 procent van al het zeeleven herbergen? Ook de weelderigste ecosystemen op het land, de tropische regenwouden, kunnen alleen bestaan bij de gratie van een verbazingwekkend complex web aan specialistische relaties tussen diverse dier- en plantensoorten, terwijl de prachtige bossen van New England niet zonder vliegende eekhoorns, truffels en de minuscule rupsen van bladrollers (bepaalde nachtvlinders) kunnen. De Zuid-Amerikaanse graslanden zijn daarentegen weer grotendeels afhankelijk van de relatie tussen mieren, de vruchten van de plant Solanum lycocarpum en manenwolven, terwijl herkauwers, grote grazers en termieten belangrijke ‘biobouwers’ zijn op de Afrikaanse savannen.

Het op een begrijpelijke en wetenschappelijk deugdelijke manier blootleggen van de dwarsverbanden tussen soorten – die de basis vormen van een goed functionerend ecosysteem – is een van de sterkste punten van deze mooie BBC-productie. Het helpt ook dat Chris Packham uitgekozen is als verteller, want iedereen die wel eens naar de razend populaire en jaarlijkse terugkerende reeksen ‘Springwatch’ en ‘Autumnwatch’ heeft gekeken weet dat de welbespraakte, wetenschappelijk uitstekend onderlegde Brit als geen ander de kunst beheerst om complexe ecologische begrippen en processen te vertalen naar boeiende televisie voor een breed publiek. De inhoudelijke materie wordt in ‘The Circle of Life’ begeleid door fraaie en kraakheldere beelden van de besproken dieren en planten, opnamen die zeker beantwoorden aan de hoge kwaliteitsstandaard die doorgaans geassocieerd wordt met de documentaires van de Britse staatsomroep.

‘The Circle of Life’ is een documentaire die in veel opzichten de perfectie benadert. Wellicht zullen kijkers die vooral zitten te wachten op een aaneenschakeling van fraaie beelden zonder al te veel context wat overrompeld worden door de grote hoeveelheid informatie die op hen wordt afgevuurd. Maar de wat nieuwsgierigere geesten onder ons, die ook benieuwd zijn naar de grotendeels verborgen processen die aan de basis staan van de meeste natuurwonderen, zullen zeker genieten van dit vierluik.

Frank Heinen

‘The Circle of Life’ verschijnt dinsdag 25 september 2012 op DVD en blu-ray.