The Connection (1961)

Regie: Shirley Clarke | 103 minuten | drama | Acteurs: Warren Finnerty, Jerome Raphael, Garry Goodrow, Jim Anderson, Carl Lee, Barbara Winchester, Henry Proach, Roscoe Lee Browne, William Redfield, Freddie Redd, Jackie McLean, Larry Richie, Michael Mattos

Regisseur Jim Dunn is een typische filmsnob en hij wil graag een film maken over acht jazz spelende junkies. Een ‘menselijk document’ noemt hij het zelf, dus wanneer de sfeer een beetje vijandig wordt grijpt hij in en zegt: ‘Het moment dat ik een camera op jullie zet, veranderen jullie’. Dunn krijgt niet bepaald zijn zin, naarmate de film vordert verdwijnt zijn grip op de film, en langzaam ook de werkelijkheid. Cameraman J.J Burden heeft uiteindelijk alle beelden samengebracht tot een film, zo verklaart de tekst voorafgaand aan de film. Maar wat te geloven in een film op de rand van documentaire en fictie?

‘The Connection’ is te zien in het IDFA Focus: Fabrications programma van 2023. Hieronder vallen films waarbij het onderscheid tussen feit en fictie troebel is. Bovendien worden er belangrijke vragen gesteld over de waarheidsclaim van documentaires. Dat documentaires waarheidsgetrouw zijn is een gemakkelijk gemaakte link, maar geen zekerheid. Zeker niet wanneer je een ‘menselijk document’ maakt. Wie doet zich nou niet beter voor wanneer een camera draait? Om dit principe in werking te zien hoef je niet veel tijd aan social media te spenderen.

Daarnaast is dit principe ook te zien in cinema vérité, een term die rond de productie van ‘The Connection’ opkwam. Dit is een filmische tendens waarin, door middel van nieuwe filmtechnologieën zoals lichtgewicht camera’s, alledaagse voorbijgangers werden gefilmd. De hoop was om op deze manier de ware werkelijkheid te tonen van bijvoorbeeld het dagelijks leven in Parijs. ‘Le joli mai’ en ‘Chronique d’un été’ zijn hier goede voorbeelden van. Zeker de laatstgenoemde film, daar volgt na afloop zelfs een discussie met de cast en crew of het project geslaagd is. Uiteindelijk is de consensus dat de ware werkelijkheid moeilijk is vast te leggen op camera.

‘The Connection’ reageert kritisch en op komische wijze op deze tendens, vaak op een subtiele manier. De voortdurend op de achtergrond stelende vriend is een komisch hoogtepunt, maar de wanhopige interrupties van de regisseur en de cameraman zijn de hoogtepunten die tegelijkertijd de moeilijkheid blootlegt om het echte leven te vangen. Het subtiele zit in de zorgvuldige compositie van de personages en de jazzmuziek die past bij de situatie, dit verraadt een grondige planning van het geheel. De muzikanten van de bijpassende jazzmuziek verdienen een speciale vermelding, zij worden namelijk gespeeld door Freddie Red (een jazz score pianist) en Jackie McLean (een bekende saxofonist).

Wanneer de dealer ‘cowboy’ zijn entree maakt en de kijker bekend is met het algemene concept van de film voelt ‘The Connection’ wel wat traag aan. Dit komt ook doordat veel van de komedie gebaseerd is op terugkerende grappen. Meestal is dit geen probleem, maar vallen de grappen niet, dan vallen ze waarschijnlijk allemaal niet. Gelukkig is de algehele lengte vrij kort. Bovendien word je als kijker richting het einde wakker geschud vanwege één aangename en één onaangename twist.

De grootste waarde van ‘The Connection’ ligt in de vragen die het oproept over feit en fictie in documentaires. Dit doet het effectief, gestoken in een aantrekkelijk jasje van komedie en subtiliteit. Een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in filmhistorie, (fictie in) documentaire, jazz en/of junkies in New York. Maar houd in het achterhoofd in hoeverre dit een oprecht ‘menselijk document’ is, en of dat überhaupt wel mogelijk is.

Ian van Asch

Waardering: 4

Speciale vertoning: IDFA 2023