The Day the Earth Stood Still (1951)
Regie: Robert Wise | 88 minuten | drama, science fiction, | Acteurs: Michael Rennie, Patricia Neal, Hugh Marlowe, Sam Jaffe, Billy Gray, Frances Bavier, Lock Martin
Robert Wise, regisseur van klassieke musicals ‘The Sound of Music’ en ‘West Side Story’, is ook verantwoordelijk voor de klassieke science-fictionfilm ‘The Day the Earth Stood Still’, een film die echter meer politiek drama dan science fiction is, en een boodschap heeft die nog steeds actueel is. Regisseur Scott Derrickson moet dit ook hebben ingezien toen hij besloot om een remake van de film te maken. Zijn film uit 2008, met Keanu Reeves in de hoofdrol, ging alleen helaas meer de kant op van de popcorn-actiefilm, terwijl juist de inhoud en spanningsvolle opbouw naar de mysterieuze finale het origineel zo sterk maakten.
Afgaand op de eerste vijf à tien minuten van de film, lijkt ‘The Day the Earth Stood Still’ niet veel meer te zijn dan een pulpy science fictionfilm in de traditie van de “beste” Ed Wood-producties. De kijker wordt namelijk geconfronteerd met de landing van een nep uitziende UFO en een nog minder overtuigend uitziende robot die met zijn langzaam openschuivende helm – waaronder een soort witte laser vandaan komt -, langzame tred, en stilte de aanwezige mensen de stuipen op het lijf jaagt. Maar het is vanaf dit punt dat het verhaal interessante implicaties krijgt en de boodschap en thematiek steeds meer op de voorgrond gaan treden. Naast de robot komt er namelijk ook nog een menselijk uitziend persoon uit de UFO gestapt, die, zo leert de kijker later, Klaatu is genaamd. Wanneer hij echter een geschenk voor de president uit zijn zak haalt, wordt dit als een bedreigende handeling opgevat en wordt hij meteen neergeschoten, waarmee meteen het grootste thema van de film geïntroduceerd wordt.
De mensheid wordt namelijk gedreven door angst en kent alleen de taal van agressie en geweld. Alles wat vreemd is wordt als vijandig beschouwd, en kan dus maar het beste preventief uitgeschakeld worden. Ook bij onzekerheid kan men het beste hier vanuit gaan. Zoals een militair commando in Stanley Kubricks ‘Dr. Strangelove’ letterlijk luidde: “Shoot first, ask questions later”.
‘The Day the Earth Stood Still’ heeft meer gemeen met ‘Dr. Strangelove’. Niet alleen gaat het hier ook om een anti-nucleaire, anti-miltaristische, zelfs anti-Amerikaanse film, maar een cruciaal onderdeel van het verhaal vormt een oppermachtige machine die bedoeld is om de wapenwedloop een halt toe te roepen. Het verschil is alleen dat de zogenaamde Doomsdaymachine in ‘Dr Strangelove’ – die bij buitenlandse aanvallen of tekenen van agressie de hele wereld kan vernietigen – juist een ironische toevoeging is, terwijl de robotagenten die Klaatu’s planeet hebben gefabriceerd ter handhaving van de orde – die een agressor direct vernietigen – in de film worden gepresenteerd als een (moreel superieure) oplossing voor het bewerkstelligen van vrede.
Niet alleen zijn er problemen met de door Klaatu gepresenteerde oplossing – je kunt je bijvoorbeeld ook afvragen of een mechanisch en met geweld afgedwongen vrede een werkelijk vreedzaam volk creëert, en er niet hele nieuwe frustraties geschapen worden – maar de manier waarop hij dit doet, kan ook wat wenkbrauwen doen fronsen. De Christelijke allegorie in het verhaal is niet te missen. Een boodschapper vanuit de hemel komt de mensheid het juiste pad wijzen. Klaatu krijgt zelfs te maken met een wederopstanding en noemt zichzelf Mr. Carpenter (de Timmerman), wanneer hij zich onopgemerkt tussen de bevolking wil mengen. Maar deze Jezusfiguur gedraagt zich niet altijd even Christelijk. Hoewel God zelf aardig wat gruwelen en gewelddaden gebruikte om een punt te maken, was Jezus zelf toch een figuur van geweldloosheid. Maar de andere wang toekeren is voor Klaatu geen optie. Wanneer de Amerikaanse regering en de wereldleiders niet van plan lijken te zijn mee te werken of te luisteren naar Klaatu’s betoog, dreigt Klaatu met geweld en verwoesting. En de uiteindelijke keuze die hij de wereld laat is feitelijk geen keuze: “Doe met ons mee of je wordt vernietigd” is nu niet bepaald het summum van een open of diplomatieke dialoog tussen twee volken.
Toch is de kritiek op de mensheid, Amerika, en het militarisme een welkome en legitieme. Inderdaad, vaak wordt het vreemde met angst en afkeer bekeken en ruimt men dit vreemde element het liefst uit de weg in plaats van zich hierin te verdiepen. En door wederzijdse dreigingen in de wereld wordt er zo heel veel constructieve en positieve potentie verspeeld. Ook is de manier waarop er vanaf het begin spanning wordt opgewekt in de film en tot het eind toe wordt vastgehouden – wat wil deze bezoeker precies en zal de mensheid het overleven? – erg effectief. De nadruk op drama, dialoog en sfeerzetting – onder meer bewerkstelligd door de spookachtige soundtrack van Bernard Herrman, compleet met karakteristieke sf-theremin-geluidjes – zorgt voor een altijd kijkbare en fascinerende film, die een noodzakelijke boodschap laat horen maar een oplossing presenteert die helaas enigszins hoogdravend en naïef is. Maar gelukkig blijft de film onverminderd tot denken aanzetten.
Bart Rietvink