The Death of Stalin (2017)

Recensie The Death of Stalin CinemagazineRegie: Armando Iannucci | 106 minuten | komedie | Acteurs: Steve Buscemi, Simon Russell Beale, Rupert Friend, Jason Isaacs, Jeffrey Tambor, Andrea Riseborough, Olga Kurylenko, Paddy Considine, Tom Brooke, Justin Edwards, Michael Palin, Paul Ready, Elaine Claxton, Sylvestra Le Touzel, June Watson

Anders dan zijn naam doet vermoeden, komt Armando Iannucci niet uit Italië maar uit Glasgow. Zijn vader is een Italiaan en zijn moeder een Schotse met Italiaanse roots, maar Armando is onmiskenbaar Brits. Zeker zijn gevoel voor humor. De schrijver en regisseur heeft van politieke satire zijn handelsmerk gemaakt en scoorde grote successen met zijn komische series ‘The Thick of It’ (2005, over het wel en wee binnen het Britse Parlement) en ‘Veep’ (2012, over de strubbelingen van de door Julia Louis-Dreyfus gespeelde Amerikaanse vice-president Selina Meyer). Van ‘The Thick of It’ verscheen tevens een spin-off in de vorm van de film ‘In the Loop’ (2009), waarin de Amerikaanse en Britse politiek stevig op de hak genomen wordt. Iannucci werkte voor het script samen met met een vast team van coscenaristen, die elk hun eigen bijdrage leveren aan het eindproduct. Zo staat Ian Martin bekend als de ‘swearing consultant’; hij verlevendigt het scenario met het nodige kleurrijke taalgebruik en voegt de nodige stevige vloeken toe. Iannucci verzamelt alle losse bijdragen en maakt er een goed lopend script van. Dat hij dat aardig onder de knie heeft, blijkt wel uit het feit dat het scenario van ‘In the Loop’ genomineerd werd voor een Oscar.

Met een aantal van die ‘vaste medewerkers’ schreef Iannucci het script voor ‘The Death of Stalin’ (2017), naar aanleiding van een verblijf in Moskou waar hij zich verbaasde over de ‘heldenstatus’ die de vroegere Sovjet-dictator nog altijd heeft in Rusland. “Hitler is vergif. Van hem zul je niet snel een portret zien hangen in een hotel in Duitsland. Maar in ons hotel in Moskou hing een portret van Stalin. Hij is in feite met zijn misdaden weggekomen. We hebben stilletjes een doek over hem heen gelegd en hebben ons verder niet echt met hem beziggehouden”, vertelt Iannucci in Rolling Stone Magazine. Dat aan Stalins status nog altijd niet getornd mag worden in Rusland, blijkt wel uit het feit dat diverse hoogwaardigheidsbekleders hebben aangedrongen op een verbod op de film, omdat die weleens deel kon uitmaken van ‘een westers complot om Rusland te destabiliseren en de samenleving uiteen zou kunnen scheuren’. Ook mensen uit de Russische filmwereld keerde zich tegen ‘The Death of Stalin’, met als resultaat dat de film enkele dagen voordat de première zou plaatsvinden in de ban gedaan werd. Ook vanuit andere hoek kwam commentaar; enkele historici gaven aan dat Iannucci’s film hier en daar een loopje neemt met de werkelijkheid en dat de terreur van het Stalinisme niet iets is om grappen over te maken.

Er is dus een hoop te doen rond ‘The Death of Stalin’, maar is het ook een goede film? Wie een blik werpt op de indrukwekkende cast kan niet anders concluderen dan dat de verwachtingen hooggespannen zijn. De toon wordt direct gezet in de eerste scènes: Radio Moscow heeft een pianoconcert georganiseerd met een live publiek. Wanneer het concert bijna afgelopen is, wordt producent Andreyev (Paddy Considine) gebeld door niemand minder dan Stalin zelf (Adrian McLoughlin). Die heeft zo van het optreden genoten, dat hij de opnamen wil hebben. Paniek in de tent, want het optreden is niet opgenomen en Stalin nee verkopen is geen optie. Andreyev komt op het lumineuze idee om het concert dan maar weer opnieuw te laten uitvoeren. Ook al betekent dat dat hij de toehoorders die al vertrokken zijn moet vervangen door plebs van de straat, snel een andere dirigent moet invliegen en de snobistische pianiste (Olga Kurylenko) moet omkopen. Comedy capers alom! De pianiste is overigens een groot tegenstander van Stalin en stuurt een briefje mee met de opname. De dictator heeft net uitbundig gegeten en gedronken met het Central Committee of the Communist Party, een stelletje onbehouwen en megalomane kerels bij elkaar. Stalins bewind is er een van de ijzeren hand en zelfs zijn naaste kameraden weten niet meer wie nog leeft en wie dood is. Ze weten allemaal dat ze de ene dag promotie kunnen maken en de volgende dag weer teruggezet kunnen worden, of erger nog: opgepakt, gevangen gezet in een goelag of geliquideerd kunnen worden.

De heren hebben er geen weet van dat de dictator diezelfde avond een hersenbloeding zal krijgen. De goede dokters zijn allemaal uit hun ambt gezet, dus er is geen redden meer aan. Nog voor de dood officieel is vastgesteld, is de strijd om wie Stalin zal opvolgen in alle hevigheid losgebarsten. Alleen zijn dochter Svetlana (Andrea Riseborough) en heethoofdige zoon Vasili (Rupert Friend) lijken daadwerkelijk begaan met de overledene. Nikita Khrushchev (Steve Buscemi) werpt zich op als hervormer en lijkt een redelijk persoon die walgt van Stalins excessen, maar ook hij kan meedogenloos uit de hoek komen. Michael Palin is Molotov, die zo trouw is aan de partij dat hij iedereen – zelfs zijn eigen vrouw – erbij zou lappen als het moet. In eerste instantie wordt Malenkov (Jeffrey Tambor) naar voren geschoven als opvolger, maar hij loopt hoe langer hoe meer met zijn ziel onder de arm rond. Jason Isaacs is de botte legermaarschalk Zhukov die lekker direct alles eruit flapt. Met afstand het meest gevaarlijke figuur in Stalins entourage is Beria (Simon Russell Beale), hoofd van de geheime politie. Berekenend en sluw als een vos staat hij bekend om zijn gluiperige opdringerigheid; hij schuift Malenkov als stroman naar voren om in diens schaduw zijn snode plannetjes uit te werken. Maar of hij daar zomaar mee wegkomt…?

Iannucci koos er bewust voor zijn personages ‘gewoon’ Engels te laten spreken. Zo hoeven de acteurs zich geen zorgen te maken of hun accenten wel kloppen en leidt het de kijker ook niet af, meent hij. Dat is niet helemaal waar, want het werkt juist bevreemdend om in die typisch Russische setting plat Engels en zelfs Amerikaans te horen praten. In een komedie is dit echter minder storend dat in een drama, dus Iannucci komt ermee weg. Zeker op de grappigste momenten in de film, zoals de beginscène in de concertzaal, past dat Britse ook gewoon goed in het geheel. Zo hilarisch als in die scène is de film jammer genoeg niet constant, maar hardop lachen kan bij vlagen zeker. ‘The Death of Stalin’ is vooral sterk als satire, al had het best wat scherper genomen hier en daar. De dialogen vol kleurrijke krachttermen zullen de liefhebber van Britse humor zeker bevallen. Hoe gruwelijk de gebeurtenissen onder het regime van Stalin ook zijn geweest, je mag er volgens Iannucci best om lachen. Ook al zijn er opmerkelijke parallellen te trekken met het heden, die sommige mensen best angst kunnen inboezemen, de enige manier om ermee om te gaan is met humor. Met ‘The Death of Stalin’ is de Italiaanse Schot in topvorm. Net als de complete cast trouwens. Iannucci weet als geen ander hoe je politieke angst en paranoia met komedie kunt bestrijden en het ongemakkelijke balanceren tussen hilariteit en afgrijzen beheerst hij tot in de puntjes.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 3 mei 2018
VOD-release: 19 september 2018
DVD-release: 19 september 2018