The Diving Bell and the Butterfly – La scaphandre et le papillon (2007)
Regie: Julian Schnabel | 112 minuten | drama, biografie | Acteurs: Mathieu Amalric, Emmanuelle Seigner, Marie-Josée Croze, Anne Consigny, Patrick Chesnais, Niels Arestrup, Olatz Lopez Garmendia, Jean-Pierre Cassel, Marina Hands, Max von Sydow, Isaach De Bankolé, Emma de Caunes, Jean-Philippe Écoffey, Gérard Watkins, Nicolas Le Riche
Het levenslot van Jean-Dominique Bauby mag je gerust bizar noemen. Na een beroerte verandert de hoofdredacteur van Elle van de ene dag op de andere van een vitale veertiger in een kasplantje. Alleen zijn linkeroog werkt nog. Met dat oog schrijft hij via een ingenieus communicatiesysteem een boek over zijn leven, waarin de tijd na de beroerte centraal staat. Kort nadat het boek is uitgekomen sterft Bauby. Zijn erfenis bestaat uit een fascinerend kijkje in de geest van een man die vanuit een metaforische duikersklok de wereld aan zich voorbij ziet trekken.
Gelukkig beperkte Bauby zich hierbij niet tot louter observaties. De in zichzelf opgesloten patiënt beschikte niet alleen over het vermogen om te zien, maar ook om te herinneren en te fantaseren. Evenals de observaties vanuit het ziekenhuisbed, gaan die herinneringen en fantasieën over grote thema’s: liefde, dood, religie, ouderdom, familie en vriendschap. Bij die overpeinzingen betoont Bauby zich een ware humanist met een scherp gevoel voor ironie. Bij de verfilming van Bauby’s autobiografie volgen we in eerste instantie de blik van de getroffene. Het beeld is vaak wazig, valt soms ook weg, terwijl de close-ups van artsen meestal levensgroot zijn. De herinneringen en fantasieën van de patiënt ogen heel authentiek, zodat we het individu Bauby steeds beter leren kennen en we ons relatief eenvoudig met hem kunnen identificeren. Dat laatste zorgt er dan weer voor dat sommige ogenschijnlijk alledaagse scènes, zoals die waarin Bauby’s jonge dochters een liedje voor hem zingen, om te janken zo ontroerend zijn.
Later in de film zien we ook beelden vanuit een minder subjectief perspectief. Terwijl we in het eerste deel vooral worden gefascineerd door de overlevingsdrang van een tot louter geest verworden mens, verbazen we ons in het tweede deel over menselijke barmhartigheid. De nooit aflatende zorg van verplegenden, familie en vrienden verraadt een mensbeeld dat in zijn positivisme bijna anachronistisch is. Tegelijk zorgt de confrontatie tussen Bauby’s minnares en ex-vriendin ervoor dat het allemaal niet te zoetsappig wordt en dat het menselijk egoïsme nooit ver weg is.
De Amerikaanse regisseur en beeldend kunstenaar Julian Schnabel maakte van de verfilming van Jean Dominique Bauby’s verhaal een heus kunstwerk. De cinematografie, onder leiding van de Pool Janusz Kaminski, is tegelijk kleurrijk, speels, poëtisch en inventief. Daarbij zorgt de muziekkeuze (Tom Waits, U2) steeds weer voor een sfeervolle omlijsting en is het acteren van een huizenhoog niveau. ‘The Diving Bell and the Butterfly’ is zodoende één van die zeldzame films die geen enkele filmliefhebber mag laten lopen. Ontroerend, humaan, origineel, diepzinnig en bij vlagen bijzonder grappig. Meesterwerkje.
Henny Wouters
Waardering: 4.5
Bioscooprelease: 13 september 2007