The Hidden Life of Trees – Das geheime Leben der Bäume (2020)

Regie: Jörg Adolph, Jan Haft | 97 minuten | documentaire

Bomen zijn stille getuigen van de natuurlijke historie van onze planeet en de vele dynamische processen die zich dagelijks in de natuur voltrekken. Ze hebben in niet bijster natuurminnende kringen bovendien een ambigue status. Aan de ene kant kunnen ook niet-biologen vaak genieten van oeroude woudreuzen in het bos of een monumentale bomenrij in de stad. Anderzijds worden bomen ook vaak gezien als grotendeels levenloze houtleveranciers of lastpakken (blaadjes of naalden op je strak gemaaide gazon).

Mensen die ooit met aandacht het populaire boek ‘Das geheime Leben der Bäume’ van Peter Wohlleben hebben gelezen, zullen een veelzijdiger beeld van bomen hebben. De Duitser weet namelijk op een inspirerende en begrijpelijke manier duidelijk te maken dat bomen veel complexere wezens zijn dan ze op het eerste gezicht lijken. Dat is ook de hoofdboodschap van deze documentaire, die sterk leunt op de inhoudelijke inzichten uit Wohllebens gelijknamige boek. Zo leren we dat bomen sociale en ‘familiaire’ wezens zijn die via hun wortelstelsels naburige soortgenoten voorzien van voedzame suikers. Zelfs op het eerste oog tot een wisse dood veroordeelde bomen krijgen soms noodsteun van hun gezondere buren in de vorm van essentiële voedingsstoffen.

Daarnaast sluiten bomen verbonden met paddenstoelen. De uitgebreide ondergrondse mycelia van de schimmels wisselen niet alleen voedsel uit met bomen, maar delen ook informatie over bedreigingen zoals schadelijke insecten en droogte. Die unieke samenwerking wordt soms omschreven als het ‘wood wide web’. Er zijn inmiddels zelfs serieuze wetenschappelijke bevindingen die erop duiden dat bomen ook een vorm van pijn kunnen voelen. Daarnaast hebben bomen een geheugen en kunnen de planten informatie doorgeven aan soortgenoten en volgende generaties.

Al die inzichten worden in ‘The Hidden Life of Trees’ ondersteund door mooi beeldmateriaal dat (veelal met behulp van timelapse) laat zien hoe de natuurlijke groeiprocessen van bomen verlopen en hoe de samenwerking tussen bomen en paddenstoelen eruitziet. De film brengt niet heel veel nieuws onder de zon voor mensen die ook het boek al lazen. We volgen Peter Wohlleben ook op zijn ontdekkingstochten door het bos en zien hoe hij als verteller, auteur en excursieleider zowel in als buiten Duitsland zijn kennis en enthousiasme deelt met geïnteresseerde toehoorders.

We komen er tevens achter dat hij van origine houtvester was, maar dat dit beroep hem al snel tegen ging staan door de rücksichtsloze kapwoede die de meeste commerciële houtbedrijven en natuurbeherende organisaties aan de dag leggen. Die gaat volgens de Duitser lijnrecht in tegen de natuurlijke groeicyclus van bomen. Bomen groeien van nature namelijk langzaam. Een gestaag groeiende boom is een gezonde boom die lang leeft. Het ultieme bewijs daarvan is een in de film getoond, stokoud exemplaar dat al bijna tienduizend jaar oud is. De boom staat moederziel alleen in een verder nagenoeg kaal rotslandschap. “Dit is een organisme dat alle mogelijke weersextremen en een klimaatverandering heeft overleefd. Bomen zijn zulke robuuste wezens. Alleen tegen een zaag hebben ze geen verweer”, aldus Wohlleben.

Een bos is volgens hem ook veel meer dan een verzameling bomen en struiken. Een gezond bos is een superorganisme dat zich prima staande houdt zonder menselijke interventie. Dergelijke zienswijzen hebben ervoor gezorgd dat de uitgesproken Wohlleben voor een groot deel van de traditionalistische bosbouwsector inmiddels vooral een lastige luis in de pels is. We krijgen ook een korte inblik in de activist Wohlleben, bijvoorbeeld als hij spreekt tijdens een grootschalige protestactie tegen de door energiereus RWE geïnitieerde bomenkap in het Hambacher Wald.

Wohlleben krijgt ook geregeld kritiek, vooral omdat hij bomen te zeer zou vermenselijken. Bomen die ‘schreeuwen om hulp’ (door geurstoffen af te geven), ‘karakter’ hebben of ‘moedig en verstandig’ zijn: het zijn termen die je volgens streng wetenschappelijke biologen eigenlijk niet mag gebruiken als je over planten (en de meeste niet-menselijke dieren) praat. Wohlleben is het daar niet mee eens. Volgens hem is de scheidslijn tussen dieren en planten dunner dan menigeen denkt. Bovendien is het praten over bomen in antropomorfe termen volgens Wohlleben een goede manier om zijn verhaal en de laatste wetenschappelijke inzichten ook begrijpelijk te maken voor leken zonder specialistische biologische kennis.

Juist omdat Wohlleben een kundige verteller en een even aimabele als bescheiden persoonlijkheid is (ondanks dat hij al zestien boeken heeft gepubliceerd en een bestseller achter zijn naam heeft staan, vindt hij zichzelf bijvoorbeeld geen ‘echte’ schrijver), blijft ‘The Hidden Life of Trees’ van begin tot eind interessant. Ook de mooie natuurbeelden dragen hier zeker aan bij. Een documentaire die door zijn bedachtzaamheid, rustige verteltempo en nadruk op feitelijkheid eigenlijk helemaal tegen de dominante tijdsgeest van de eenentwintigste eeuw ingaat. Maar wellicht is deze film daarom juist zo’n verademing.

Frank Heinen

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 12 augustus 2021