The Invisible Life of Euridice Gusmao – A Vida Invisível (2019)

Regie: Karim Aïnouz | 139 minuten | drama | Acteurs: Julia Stockler, Carol Duarte, Flávia Gusmão, António Fonseca, Nikolas Antunes, Maria Manoella, Gregório Duvivier, Flavio Bauraqui, Gillray Coutinho, Fernanda Montenegro, Cristina Pereira, Bárbara Santos, Marcio Vito

Het is 1950. De achttienjarige Eurídice (Carol Duarte) en haar twintigjarige zus Guida (Julia Stockler) wonen nog bij hun conservatieve ouders in Rio de Janeiro. De grote droom van Eurídice is een loopbaan als pianiste, Guida hoopt vooralsnog vooral de liefde te vinden.

We zijn in de openingsscènes getuige van naar wat later blijkt, de laatste intieme momenten van de twee zussen samen. Ze wandelen in de weldadig groene heuvels rond Rio’s baaien, raken elkaar kwijt. Guida lijkt onverschrokken, Eurídice roept paniekerig haar naam. Even later, terug in hun ouderlijk huis, kletsen ze wat op hun gezamenlijke slaapkamer. Guida wil die avond uit met haar Griekse liefje, een zeeman op doorreis, maar dat zou hun vader nooit goed vinden. Eurídice moet hun ouders dus afleiden zodat Guida ongezien het huis uit kan glippen. Tot zo ver weinig al te zorgelijks, zou je denken. Toch voelt de sfeer onheilspellend.

Misschien is het de klamme hitte, zijn het de verstikkende mores uit de jaren 50, of de voorspellende woorden van de voice-over. ‘Had ik je maar nooit aangemoedigd om uit te gaan die avond’, zegt Eurídice. En inderdaad, die avond zal het begin zijn van een noodlottig verloop van de relatie.

Regisseur Karim Aïnouz, die met ‘The Invisible Life of Eurídice Gusmao’ de Prix Un Certain Regard in Cannes won, herkende naar eigen zeggen zijn eigen moeder en oma in de gelijknamige roman van Martha Batalha waarop de film gebaseerd is (in Nederland uitgegeven als “Het verborgen leven van Eurídice Gusmão”). Hij zag ze eindelijk terug in het verhaal dat de psychologisch zware omstandigheden beschrijft van vrouwen in Brazilië in de jaren 50 (en niet alleen daar), dat laat zien hoe het was voor vrouwen om alleen een kind op te moeten voeden, een baan te vinden, zich te moeten schikken naar de wensen van hun vader of echtgenoot, altijd naar andermans verwachtingen, hun eigen dromen te moeten laten varen, et cetera.

Het verhaal beslaat de jaren vanaf het vertrek van Guida die eerste avond, tot aan een zenuwinzinking van Eurídice in 1958. Daartussen krijgen de twee jonge vrouwen – ongewild gescheiden van elkaar, en ieder in een heel andere levensloop – alles te verduren wat een jonge vrouw te verduren kán krijgen: van ongewenste zwangerschappen tot zielloze avontuurtjes op een café-wc, van moederziel alleen in het kraambed liggen tot een tenenkrommend pijnlijke en lompe huwelijksnacht. En van mannen die ze vertellen wat wel of niet kan, toestemming weigeren of schande van ze spreken. Maar het pijnlijkste van alles: ondanks (of dankzij) alle gebeurtenissen blijven hun levens onzichtbaar voor de wereld, zoals de titel al verraadt. Ze zijn inwisselbaar, net als zovele vrouwen voor hen en ná hen dat waren. Denk alleen al aan het bijzonder hoge aantal alleenstaande moeders dat Brazilië vandaag de dag nog altijd kent. Of aan alle vrouwen die vast zitten in een liefdeloos huwelijk; hun jeugdige dromen ver weg gestopt.

Juist dit feit, dat de levens van deze twee personages ook niet zo uitzonderlijk zijn, geeft de film extra lading. Het voorkomt bovendien dat de vele dramatische gebeurtenissen de geloofwaardigheid van de film aantasten: als het immers niet precies in déze twee levens zo zou zijn gegaan, dan wel in al die andere vrouwenlevens waar dit verhaal óók over gaat.

Want hoe onzichtbaar de vrouwen in werkelijkheid ook zijn, in deze film zijn ze dat niet. Anders dan de mannen – eendimensionale dronkenlappen, heethoofden, sekswellustelingen, oplichters, bureaucraten of conservatievelingen – zijn de vrouwen hier volledige personages, met zwakke en sterke kanten, met onverstandige keuzes maar ook waanzinnige veerkracht en loyaliteit.

In ‘The Invisible Life of Eurídice Gusmão’ heeft regisseur Aïnouz het boek niet op de letter gevolgd, maar hij hint wel naar het geschreven woord door Guida als voice-over passages van een van haar vele brieven aan Eurídice voor te laten lezen. Een slimme zet om daar de brieven voor te gebruiken, want dit werkt zonder een ‘trucje’ te zijn – wat bij onnodig aanwezige voice-overs nog wel eens het geval lijkt. Hetzelfde geldt voor de indringende cameravoering, die de beklemmende levens meer dan eens bijna letterlijk aan de kijker overbrengt.

Ruby Sanders

Waardering: 4

Bioscooprelease: 5 december 2019
DVD-release: 1 juli 2020