The Jacket (2005)
Regie: John Maybury | 102 minuten | drama, thriller, fantasie | Acteurs: Adrien Brody, Keira Knightley, Kris Kristofferson, Jennifer Jason Leigh, Kelly Lynch, Brad Renfro, Daniel Craig, Fish
De Britse regisseur John Maybury, die een achtergrond heeft in experimentele films en videoclips, heeft met ‘The Jacket’ een interessant, genre-overstijgend werkje afgeleverd, dat de kijker vanaf het begin beetpakt en onderdompelt in een unieke audiovisuele ervaring. ‘The Jacket’ combineert de sensibiliteit van een arthouse film met hoge productiewaarden en een diverse, “high profile” cast.
De film is moeilijk in een hokje te plaatsen. Het is tegelijkertijd een romantisch drama, een psychologische thriller, een droom/fantasy film, en science fiction. En nog veel meer. Of niets van dit alles. Deze moeilijke, of multi-classificatie van de film is (deels) wat ‘The Jacket’ zo bijzonder maakt. Als kijker bevind je je in een eclectisch universum, waarin je allerlei verschillende prikkels te verwerken krijgt. Ontroering, beklemming, spanning, medeleven, afschuw zijn enkele van de gevoelens die de film weet op te roepen.
Praktisch vanaf de eerste seconde weet de film de toeschouwer de gepresenteerde wereld in te trekken. De eerste beelden worden ons getoond via het vizier van een nachtkijker. Al snel wordt duidelijk, eerst door het militaire commentaar van de betrokkenen, en later door de daadwerkelijke gebeurtenissen zelf, dat het hier om precisiebombardementen gaat. Deze bombardementen vinden plaats in het jaar 1991 in Irak, tijdens de eerste Golfoorlog. De kijker wordt overspoeld met een serie nieuwsbeelden en een kakofonie aan oorlogsgeluiden en dialoog. Dan vestigt het verhaal zich op hoofdpersonage Jack Starks, die op het slagveld humaniteit toont jegens een Iraaks kind, en als gevolg hiervan het met zijn leven moet bekopen. We horen zijn voice-over: “I was 27 years old, the first time I died.”
Wat is hier aan de hand? Is Jack gestorven of aan het sterven, en is alles wat volgt onderdeel van zijn mijmerende (onsterfelijke?) geest? Is hij zo goed als gestorven maar niet werkelijk? In elk geval kun je zijn sterven als figuurlijk beschouwen. Hij is namelijk, in het verhaal dat volgt, zijn geheugen kwijt en moet dus in feite een nieuwe identiteit opbouwen (of zijn oude hervinden).
Met een schone lei vinden we Jack een jaar later terug in Vermont, waar hij als lifter kleine Jackie tegenkomt met haar moeder. Weer toont hij hier zijn menselijkheid wanneer hij het tweetal helpt, en weer wordt dit even later (indirect) bestraft. Hij sterft weer, in figuurlijke zin, na het schietincident en de valselijke beschuldiging en moet in de inrichting weer een nieuw, en zeer onplezierig, leven zien te accepteren.
De psychiater in de inrichting houdt er op bijzondere werkwijzen en filosofieën op na. Om Jacks (vermeende) oude misdaden en trauma’s te verwerken, wordt Jack in een dwangbuis, en vervolgens een lade voor lijken weggestopt, waar hij een paar uur moet gaar sudderen. Dit zorgt voor een aantal zeer beklemmende momenten, waarbij we Jack, hevig ademend, angstig met zijn ogen zien bewegen, waarin we, in close-up, beelden van vuur en (voor hem) oude bekenden zien. Dit alles gaat begeleid met een agressieve, gefragmenteerde geluidsmix. Hoewel onaangenaam, houdt dit je als kijker op een erg directe manier betrokken bij Jack.
De sprongen in de tijd (en Jacks belevenissen in deze tijden) zijn op verschillende manieren te interpreteren, maar je wordt als kijker wel aangemoedigd alles in ieder geval als net zo echt te ervaren als Jack dit doet; hersenspinsels of niet. De waardering van de kijker is hier ook van afhankelijk. Kun je niet in het gepresenteerde meegaan, dan wordt de film een vrij vervelende vingeroefening.
Het acteerwerk is uitstekend. Adrien Brody laat zien zijn Oscar waardig te zijn. Vooral zijn rustige, contemplatieve scènes maken indruk. Keira Knightley is de grootste verrassing als (de oudere) Jackie. Als een volwassen, depressieve dame, met zwarte make up rond haar ogen, lijkt ze in niets op de frivole personages die ze hiervoor meestal speelde. Zelfs haar stem klinkt wat lager dan normaal. Als een soort Helena Bonham Carter weet ze stemmig haar personage vorm te geven. Vooral de intense, emotionele scène waarin ze Brody de deur wijst in het begin van de film is indrukwekkend.
Hoewel de film wat clichés bezit wat betreft tijdreis-paradoxen en inrichtingen, en er enkele trage, niet zo boeiende scènes of subplotjes in de film zitten, is de prent als geheel bijzonder, pakkend, en gewoon erg de moeite waard.
Bart Rietvink
Waardering: 4
Bioscooprelease: 25 augustus 2005