The Jungle Radio – Das Dschungelradio (2009)
Regie: Susanne Jäger | 90 minuten | documentaire
De orkaan Mitch verwoestte in het najaar van 1998 grote delen van Midden-Amerika. Eén van de zwaarst getroffen landen was Nicaragua. De natuurramp kostte in dat land ongeveer 3.800 mensen het leven en de schade werd geschat op een miljard dollar. Bijna 24.000 huizen werden verwoest, 17.600 andere woningen raakten zwaar beschadigd; hierdoor raakten bijna 370.000 mensen dakloos. Ruim 300 scholen en negentig medische centra konden weer opnieuw opgebouwd worden. Veel Nicaraguanen, met name op het platteland en in de jungle, raakten van de buitenwereld afgesloten. De hevige regenval die de orkaan vergezelde, maakte snel ingrijpen onmogelijk. Hoe verwoestend Mitch ook heeft uitgehaald, de orkaan heeft de bevolking op het Nicaraguaanse platteland ook iets goeds gebracht: een radiozender. Yamileth Chavarría richtte de zender op om de bewoners van afgelegen jungledorpjes van informatie te voorzien en in contact te kunnen brengen met familie en vrienden.
Inmiddels doet ‘Palabra de mujer’ (‘stem van de vrouw’), zoals de zender heet, dienst als spreekbuis voor vrouwen in de regio. Yamileth, die geboren en getogen is in het jungledorp Bocana de Paiwas, organiseert al sinds begin jaren negentig feministische acties. Zo was ze in 1994 een van de oprichters van het Vrouwenhuis. Met de radiozender ‘Palabra de mujer’ heeft ze zichzelf een unieke missie gesteld: ze wil het veelvoorkomende (huiselijk) geweld tegen vrouwen en meisjes aanvechten. Daarbij gaat ze heel kordaat te werk: mannen die hun geld verdronken hebben of hun vrouw in elkaar hebben geslagen, worden publiekelijk aan de schandpaal genageld. Naam en toenaam worden genoemd in een programma dat ‘The Messenger Witch’ genoemd wordt. Onder de vrouwen uit de streek is het programma hét gesprek van de dag. Want wie zal zich nu weer hebben laten gaan? Belangrijker is natuurlijk dat vrouwen eindelijk een stem hebben gekregen in het door machocultuur geregeerde Latijns-Amerika. Het baanbrekende werk van Chavarría wordt alom geprezen. Volgens de Uruguayaanse schrijver Eduardo Galeano ‘ontvangt en verspreidt de zender de aanklachten die de politie negeert. De agenten hebben het te druk met veedieven, en een koe is meer waard dan een vrouw’ – zo schrijft hij in zijn boek ‘Espejos’.
Voor haar documentaire ‘The Jungle Radio’ (2009) zoekt de Duitse filmmaakster Susanne Jäger Chavarría op en volgt haar tijdens haar werkzaamheden. Niet alleen zien we haar bezig in de radiostudio, we zien ook hoe ze met andere feministen actie voert om vrouwen bewuster te maken van hun rechten, hoe ze naar een afgelegen dorp trekt om medische zorg te verlenen en hoe ze lessen seksuele voorlichting verzorgt en condooms verstrekt. Ook andere vrouwen komen aan het woord. Zoals de vrouw wiens dertienjarige dochter door nota bene het schoolhoofd verkracht en bezwangerd is. Hoewel het een heel pijnlijke situatie is, voor zowel moeder als dochter, voedt ze haar kleinzoon met veel liefde op. ‘Hij kan er ook niets aan doen’, zegt ze. Ook de andere vrouwen die Jäger voor haar camera krijgt hebben een heftig verhaal te vertellen. Over echtgenoten die elke avond dronken worden bijvoorbeeld, of die hun vrouw met veertien kinderen hebben laten zitten. De mannen worden eveneens naar hun mening gevraagd. Wat zijn volgens hen de normen en waarden binnen het huwelijk? Vrijwel allemaal lijken ze wel te weten wat een vrouw gelukkig maakt: respect, aandacht, trouw. En een heel klein beetje vrijheid, maar zeker niet te veel. Over een gelijkwaardige relatie horen we niemand. Maar dat is nu juist wat de feministen van Bocana de Paiwas – met Yamileth voorop – willen.
Jäger wisselt de ’talking heads’ en de uitstapjes van Chavarría af met sfeerbeelden van het Nicaraguaanse platteland. Hierin nemen vooral de mannen een centrale rol. Zo begint de documentaire met beelden van een Latijns-Amerikaanse rodeo en worden de mannen ook gevolgd in de pub en bij het hoeden van vee. Opmerkelijk zijn de muzikale fragmenten, waarin lokale mariachi-bandjes de gevoelens en standpunten van de mannen verwoorden. Dat drank een cruciale rol in de levens van deze heren speelt, mag duidelijk zijn: meer dan eens zien we dat een door de alcohol bedwelmde man door zijn maten wordt weggedragen. Eenzijdig maakt Jäger het gelukkig niet, maar dat de vrouwen in deze gemeenschap blij zijn met het initiatief van Chavarría spreekt voor zich. Het was ook hoog tijd dat vrouwen eens van zich zouden laten horen. Hoewel ze vaak dreigementen ontvangt, weigert Chavarría om zich geïntimideerd te voelen: ‘Als ze me neerschieten voor de microfoon, dan zal iedereen dat horen.’
In een land als Nicaragua zijn oude gewoonten, die geworteld zijn in de cultuur, niet gemakkelijk te veranderen. Maar dankzij de tomeloze inzet van krachtige vrouwen als Yamileth Chavarría komt er stapje voor stapje verandering in. Met ‘The Jungle Radio’ maakte Susanne Jäger een boeiend portret van een inspirerende vrouw. Tegelijkertijd schetst ze op respectvolle wijze hoe vrouwen in een patriarchale samenleving vechten voor hun rechten.
Patricia Smagge