The Karamazovs – Karamazovi (2009)

Regie: Petr Zelenka | 110 minuten | drama | Acteurs : Michaela Badinková, Jerzy Michal Bozyk, Igor Chmela, Malgorzata Galkowska, Radek Holub, Lenka Krobotová, Klara Lidova, Roman Luknár, Andrzej Mastalerz, Marek Matejka, David Novotný, Jerzy Rogalski, Pavel Simcík, Ivan Trojan, Lucie Zácková

Fascinerende en sprankelende bewerking van het toneelstuk van de Tsjechische auteur Evald Schorm, dat op zijn beurt weer gebaseerd is op de klassieke negentiende eeuwse roman van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski (1821-1881). Regisseur Petr Zelenka en de gevierde Tjechische theatergroep Dejvice (ze worden op de aantiteling vermeld als “Petr Zelenka & friends”) geven met veel visuele flair en prachtig spel een intelligente interpretatie weer van zowel toneelstuk als roman. Voorkennis van het boek is op zich wel handig, maar niet onmisbaar.

De meeste acteurs spelen zowel zichzelf als één van de rollen uit de roman, wat tot interessante observaties leidt als: wat is fictie en wat is werkelijkheid? Of preciezer: waar begint kunst en welke weerslag heeft kunst op het echte leven? Het klinkt wellicht hoogdravend, maar de cast weet vanaf de eerste minuut de aandacht vast te pinnen. Er wordt een stevig beroep gedaan op de intelligentie van de kijker, want algauw leiden de opgeworpen vragen tot nog veel diepzinniger kwesties over de aard van de mens (geneigd tot alle kwaad?) en de rol van God en gerechtigheid in de wereld. Ondanks de zwaar klinkende thema’s ademt de film een behoorlijk luchtige sfeer, al is het maar omdat één van de acteurs (David Novotný) er telkens op humoristische wijze stiekem tussenuit probeert te knijpen om thuis in Tsjechië een reshoot te kunnen doen van een filmscène.

“De Gebroeders Karamazov” is het laatst gepubliceerde werk van Dostojevski en staat bol van de religieuze en morele thema’s, verpakt in diens onnavolgbare stijl. Het boek telt in de Nederlandse vertaling 1008 pagina’s en het is geen makkelijk toegankelijk werk, door de gelaagde structuur waarin een verhaal-in-een-verhaal wordt verteld. En dan is in de roman zelf nog “de legende van de Groot-inquisiteur” opgenomen, die ogenschijnlijk los staat van de wedervaringen van de broers Karamazov zelf. Cruciaal is de relatie vader Karamazov, een autoritaire figuur die om verschillende redenen met zijn zoons (Dmitri, Ivan en Aleksei) overhoop ligt. Bovendien is er nog de onechte zoon Pavel. Dan wordt de vader vermoord en wordt zoon Dmitri aangeklaagd, maar is hij wel schuldig?

De film voegt aan de bestaande lagen er nog alles aan toe door op basis van boek en toneelstuk, de handeling te verplaatsen naar Polen, naar een staalfabriek om precies te zijn, waar de acteurs repeteren voor een opvoering van ‘De Gebroeders Karamazov’ en een Poolse arbeider met een zwaargewonde zoon (die vlak daarvoor gewond is geraakt in dezelfde fabriek) aan hun lippen hangt. Als een magneet volgt hij de verrichtingen van het acteergezelschap en de dialogen die nagespeeld worden, hebben ook weer betrekking op hemzelf. De repetities zijn erg interessant om te volgen, waarbij Ivan Trojan een harteloze vader neerzet en diens zonen worden gespeeld door Martin Mysicka (Aleksei), de al genoemde David Novotný (Dmitri), Igor Chmela (Ivan) en Radek Holub als Pavel. De acteurs zijn uitstekend thuis in hun rollen en stappen moeiteloos over van toneelkarakter naar zichzelf/filmkarakter. Zelenka voegt overigens genoeg absurdistische elementen toe, die de film nog wat extra sjeu geven: zo begint het ineens ook binnen te regenen (door gaten in het dak), treedt er tussendoor een paar balletdansers op en is er een scène met handpoppen, die op zijn zachtst gezegd ontregelend werkt.

‘The Karamazovs’ (‘Karamazovi’) is een film die op verschillende niveau’s geslaagd is, maar waarschijnlijk buiten Tsjechië slechts een klein filmminnend publiek zal trekken. Op zich is dat wel jammer, want de geweldige cast – en niet te vergeten de mooie beelden en de sfeervolle muziek – verdienen veel meer erkenning dan dat. Overigens was de film begin 2009 de Tsjechische inzending voor de Oscar voor beste buitenlandse film.

In eigen land won de film in 2009 twee keer de nationale filmprijs van Tsjechië, de Český Lev (Tsjechische Leeuw) voor beste film en beste regisseur. Daarnaast ontving ‘The Karamazovs’ nog eens zes nominaties (voor beste acteur in zowel een hoofdrol (Trojan) als bijrol (Novotný), muziek, montage, screenplay en geluid. Petr Zelenka won zelf nog eens twee prijzen op het filmfestival van Karlovy Vary.

Hans Geurts