The Kyiv Files (2023)

Regie: Walter Stokman | 78 minuten | documentaire

In 2017 stelde Oekraïne de KGB archieven open voor het publiek. Het zou voor de Oekraïners een bescherming moeten zijn tegen de terugkeer van totalitaire praktijken. ‘The Kyiv files’ is een raamvertelling over de inhoud van deze dossiers en de gevolgen die ze hadden voor de bespioneerde burgers.

Het archief vormt het kader waarin de stukken tevoorschijn worden gehaald en waarin we kennismaken met burgers die door de Soviets in de gaten werden gehouden. Deze dossiers betreffen een dissidente Oekraïense vrouw, twee Nederlandse amateurspionnen en een Franse toerist die 60 jaar geleden werd verraden door haar ‘geliefde’. Zij worden geconfronteerd met de inhoud van de dossiers.

De dissidente Oekraïense vrouw, ‘de stille’ was haar bijnaam in het dossier, wordt op hoge leeftijd voor de film, samen met haar dochter, geconfronteerd met het dossier van de KGB. Het wordt niet helemaal duidelijk waarin zij dissident was, maar het feit dat zij en haar familie alle mogelijke moeite deed om niet afgeluisterd te worden maakte haar waarschijnlijk al verdacht. Conversaties vonden plaats via briefjes, die later werden verbrand en doorgespoeld, of werden overschreeuwd door de muziek uit de radio. Het onderzoek van de dossiers laat zien dat het Soviet regime tot in de vezels van de burgers aanwezig was en elk detail wilde weten over hun leven.

Dat gold ook voor een Franse toerist, de ‘Courtisane’, die verdacht werd van het lidmaatschap van de Franse geheime dienst. Om die reden rekruteerden de autoriteiten een man, ‘Bogdan’, die met haar moest aanpappen en een liefdesrelatie moest aangaan. De strategie lukt en we zien dat het dossier vele foto’s, ook zeer intieme, bevat van deze Regine Chivrac. Zij is een nazaat van Oekraïense immigranten in Frankrijk en bezoekt om die reden regelmatig Oekraïne. We zien een oude maar weerbare vrouw die nog goed weet wat er zestig jaar geleden gebeurde. Haar boosheid is zichtbaar en authentiek als ze wordt geconfronteerd met de documenten uit het dossier. De teksten uit de dossiers worden voorgelezen en zo leren we dat zij bezig zou zijn om spionnen voor Frankrijk te rekruteren. Nu bijna zestig jaar later komt ze erachter dat haar affaire met de Russische agent vals was. Ze geeft volmondig toe dat ze verliefd was.

Tenslotte wordt ook het dossier gelicht van twee Nederlanders die wel degelijk voor spionage-activiteiten in Oekraïne waren. In 1961 reisden de twee met een Renault 4CV naar Oekraïne om daar informatie te verzamelen over militaire objecten van allerlei aard. Ze worden zonder veel omwegen gearresteerd en blijven twee jaar in de gevangenis alvorens ze vrijgelaten worden om naar Nederland terug te gaan.

Walter Stokman (NL, 1966) heeft een documentaire gemaakt (eerder werd ‘The Kyiv files’ al vertoond op het IDFA) die absoluut de moeite van het bekijken waard is. De vorm, de raamvertelling, brengt stabiliteit en verrassing en voldoet daarom volledig aan het doel, en het camerawerk van Jackó van ’t Hof is werkelijk prachtig. Strakke beelden, mooie lijnen en grappige beelden, alsof we naar een toneel zitten te kijken, overwegend geschoten in een verpleeghuis in de Oekraïense stad Ivano Frankivsk. Het is niet altijd duidelijk waarom bepaalde beelden achter de voorgelezen teksten zijn gezet. Soms zijn ze storend bij het beluisteren van de teksten. Ook is de relatie die aan het einde wordt gelegd met de oorlog tegen Rusland een beetje geforceerd. Als de bedoeling is om erop te wijzen dat het gevaar zomaar weer terug kan komen dan heeft ‘The Kyiv files’ zelf al voldoende inhoud om dat te laten zien.

Ton IJlstra

Waardering: 3.5

Speciale vertoning: IDFA 2023
Bioscooprelease: 8 februari 2024
Speciale vertoning: Nederlands Film Festival 2024