The Last King of Scotland (2006)

Regie: Kevin Macdonald | 118 minuten | drama, thriller, geschiedenis | Acteurs: Forest Whitaker, James McAvoy, Kerry Washington, Gillian Anderson, Simon McBurney, David Oyelowo, Abby Mukiibi Nkaaga, Adam Kotz, Barbara Rafferty, David Ashton, Giles Foden, Andy Williams, Martina Amati, Peter Salmon, Michael Wawuyo 

Forest Whitaker. Waarom wordt hij toch niet wat vaker opgemerkt in Hollywood? Hij heeft grandioze rollen gespeeld in films als ‘The Crying Game’, ‘Smoke’, en ‘Ghost Dog: The Way of the Samurai’, maar is nog niet bepaald toegetreden tot de A-lijst van acteurs, of gehonoreerd met een Oscarnominatie. ‘The Last King of Scotland’ zou wel eens een kentering kunnen betekenen. Het is een geëngageerd historisch drama, hoewel in thrillervorm gegoten, dat, net als het populaire ‘Hotel Rwanda’, grote misstanden in een Afrikaans land aan de kaak stelt. En Whitaker heeft als de charismatische schurk Amin een rol die de aandacht van de kijker volledig opeist. Hoewel James McAvoy als de Schotse dokter misschien vaker in beeld is, draait het toch vooral om het personage van Whitaker, die hier de rol van zijn leven speelt.

McAvoy is als dokter Nicholas Garrigan erg naïef en maakt op zijn zachtst gezegd slecht doordachte keuzes, maar in feite is zijn personage irrelevant. Hij functioneert om de kijker aan de hand mee te nemen in de persoonlijke leefsfeer van Amin, en om al zijn facetten te kunnen belichten. We zien nu, samen met Garrigan, hoe bedrieglijk goedaardig en “aantrekkelijk” Amin kan overkomen. Vanaf zijn eerste toespraak is Garrigan verkocht en gelooft hij dat Amin werkelijk de nieuwe belofte is voor Oeganda. Zoals tegenwoordig steeds vaker gebeurt, kijk maar naar ‘Der Untergang’, worden schurken gewoon als mensen neergezet, die ook grappige, of charmante eigenaardigheden kunnen hebben.  De eerste persoonlijke ontmoeting tussen Amin en Garrigan is meteen een mooie ijsbreker. Een uiterst explosieve situatie wordt ineens onschuldig wanneer Amin erachter komt dat Garrigan een Schot is, en Amin dit land hoog heeft zitten. Wanneer blijkt dat de dokter een Schots shirt aanheeft onder zijn trui, raakt Amin wild enthousiast en stelt voor om shirtjes te wisselen, als was het een voetbalwedstrijd. En zo geschiedde. Amin krijgt het Schotse shirt en Garrigan het gedecoreerde, militaire jasje van de nieuwe president.

Een prima kerel dus, die Amin. Tenminste, zo lijkt het aan de oppervlakte, en zo neemt Garrigan ook zonder enige twijfel aan. Er bestaat echter zeker scepsis over deze nieuwe droompresident. Sarah Merrit (Gillian Anderson), de vrouw van een collega-dokter, met wie hij korte tijd in een dorpje samenwerkt zet al vanaf Amins openingstoespraak vraagtekens bij al zijn mooie beloftes en vraagt zich ook af of Garrigan wel écht zijn taak en het Afrikaanse volk goed kan dienen wanneer deze ineens gebombardeerd wordt tot de arts van de president. Maar naast een arts, en een vriend, wordt hij in feite een persoonlijke assistent van Amin, die zich ook met de politiek blijkt te mogen bemoeien. In één hilarische scène moet hij zelfs de plaats van de president innemen tijdens een vergadering. Amin blijkt vaak als een kind zo beïnvloedbaar te zijn, en vraagt soms letterlijk om een strakke hand in de adviezen van Garrigan. Whitaker weet perfect de nuances van zijn personage weer te geven, vanaf zijn relatieve onschuld tot en met zijn transformatie tot monster. Hoewel, er is natuurlijk een overlap met betrekking tot deze transformatie. Voor een groot deel blijft veel van het onrecht en de gruwelen die Amin begaat namelijk gewoonweg verborgen voor Garrigan.

Op een gegeven moment kan de Schotse dokter echter zijn ogen niet meer sluiten voor wat er zich onder de oppervlakte afspeelt – na zelfs de handelingen van Amin te hebben verantwoord door te zeggen dat geweld met geweld gesmoord moet worden. Zijn oogkleppen gaan af en hij ziet voorgoed het licht. Zijn reis is die van de toeschouwer, en tegelijkertijd, zo lijkt sterk het geval te zijn, die van de blanke en Westerse wereld. De kritiek die geuit is over de grote rol van de blanke man in deze lokale film over Oeganda – het zou niet genoeg gaan over de daadwerkelijke betrokken mensen en hun leed, is in dit opzicht zonder waarde, aangezien er juist kritiek op deze blanke, Westerse man lijkt te worden geuit, door hem als hopeloos naïef af te schilderen. Zijn bezinning en verlichting kan dan juist als een urgente boodschap worden gesteld. Zoals een Oegandese collega-dokter het, letterlijk, verwoordt: “Jij moet de wereld hierover vertellen. Jou geloven ze, want je bent blank.” Desalniettemin kun je kanttekeningen plaatsen bij bepaalde risicovolle handelingen van Garrigan, die puur uit noodzaak voor een plotwending ingevoegd lijken te zijn, of bij het ietwat uit de toon vallende laatste kwartier van de film (dat nochtans qua realisatie interessant  is – met bijvoorbeeld een leuke Hitchockiaanse spanningsopwekking middels een betekenisvol object). Dit alles doet echter weinig af aan de indruk die het verhaal, en vooral Whitakers “tour-de-force” als president Idi Amin, achterlaten op de kijker.

Bart Rietvink

Waardering: 4

Bioscooprelease: 8 februari 2007