The Last Man on Earth (1964)
Regie: Ubaldo Ragona | 86 minuten | drama, horror, science fiction | Acteurs: Vincent Price, franco Bettoia, Emma Danieli, Giacomo Rossi-Stuart, Umberto Raho, Christi Courtland, Antonio Corevi, Ettore Ribotta, Rolando de Rossi
‘The Last Man on Earth’ is gebaseerd op het science-fiction verhaal ‘I Am Legend’ van Richard Matheson. In 1971 ook verfilmd als ‘The Omega Man’ en in 2007 als ‘I Am Legend’. Zijn in de twee laatstgenoemde verfilmingen al de nodige pluspunten aanwezig, ook in deze verfilming uit 1964 valt op dat het een en ander geslaagd wordt weergegeven.
De film gaat direct van start met beelden van een post-apocalyptische wereld. Een verlaten stad, lege straten, stilte overal, levenloze lichamen her en der … het ziet er allemaal even doods en verlaten uit. Vanaf het begin valt daarmee de spookstadachtige sfeer op die er van de beelden uitgaat. Vervolgens maken we kennis met Dr. Robert Morgan, de enige overlevende van een plaag die zijn slachtoffers heeft gedood om ze daarna als een soort vampiers weer tot leven te laten komen. Sinds de plaag hebben Morgan en de vampiers het op elkaar voorzien. Overdag slapen de vampiers overal in de stad en doorzoekt Morgan zoveel mogelijk gebouwen om ze af te maken en ’s nachts moet hij zich in zijn huis barricaderen om ze van zich af te houden.
En hoewel dit de nodige taferelen oplevert waarin Morgan de nodige confrontaties met de vampiers heeft, valt in deze film vooral Morgans strijd tegen zijn fysieke en geestelijke isolatie op en zijn pogingen om onderwijl zijn geestelijke gezondheid te behouden. Iets dat hem zwaar valt, gezien de wereld waarin hij zich bevindt. De beschaving die hij kende is verloren gegaan, de herinnering aan zijn gestorven vrouw en dochter achtervolgen hem en zijn pogingen om een middel tegen de plaag te vinden lopen steevast op niets uit. Zijn doel om de vampiers uit te roeien is gezien hun aantal een kansloze missie, het dagelijks verbranden van lijken is ook niet al te opwekkend en zowel zijn gedool door de stad als zijn pogingen om via de radio contact met wie dan ook te krijgen hebben geen enkel resultaat. Het is een al jarenlange eenzame, hopeloze en uitzichtloze situatie waarin hij zich bevindt. Ook benadrukt door de overduidelijke zinloosheid van zijn eigen handelingen. Iets waar hij zich zelf, gezien zijn eigen uitspraken (‘… another day to live through…’, ‘… another day to start all over again…’, ‘…what’s the use…’) zich ook steeds meer bewust van is.
En met het laten aanschouwen van Morgans dagelijkse zinloze handelingen weet regisseur Ragona effectief de strekking van zijn film over te brengen: er is geen hoop voor Morgan en geen hoop voor de mensheid. Iets dat al in de relatief lange flashback, naast de tragiek van een bij voorbaat al verloren strijd tegen de plaag, duidelijk naar voren komt. Het idee om na een dergelijke plaag de enige menselijke overlevende in een ineengestorte beschaving te zijn kan op zich tegelijkertijd fascinerend en schrikwekkend zijn, en in deze productie weet Ragona vooral het horror-aspect erachter goed tot zijn recht te laten komen. Het zijn aspecten als eenzaamheid, troosteloosheid, verlatenheid en hopeloosheid die in deze verfilming de boventoon voeren en die niet alleen een duistere, maar ook naargeestige sfeer opleveren en een ook herhaaldelijk deprimerende werking hebben. En dat is precies datgene wat deze film maakt tot wat het is en wat het de moeite waard maakt, althans voor degenen die een dergelijke toonzetting kunnen waarderen dan.
Voorwaarde daarvoor is wel een goede omgeving waarin het verhaal zich afspeelt. Ragona maakt, ondanks het lage budget van deze film, optimaal gebruik van datgene wat hem ter beschikking staat. De opnames van de lege stad en de stille en verlaten straten zijn relatief simpel maar Ragona brengt ze effectief op unheimische wijze in beeld, nog eens versterkt door het gebruik van de zwart-wit beelden waarin deze productie gefilmd is. De somberheid van het gebeuren wordt ook benadrukt door de dreiging die er van de vampiers in dit verhaal uitgaat. Geen vampiers echter in de klassieke zin van het woord. Ze bewegen zich hier voort als zombies, zijn traag, zwak en niet al te slim. Ze hebben het bij nacht op Morgan voorzien en hij moet dan ook herhaaldelijk slag met hen leveren. Het levert scènes op waarvan de treffende gelijkenis met meerdere taferelen uit George Romero’s zombieklassieker ‘Night of the Living Dead’ uit 1968 de kenner niet kan ontgaan. Met name wanneer Morgan zich door hen omringd ziet en ze in zijn gebarricadeerde huis proberen binnen te dringen. En hoewel er in deze film beduidend minder gore aanwezig is dan in de regel met vampier- en/of zombieoptredens gepaard gaat, leveren deze beelden een op diverse punten net zo’n claustrofobische sfeer op als ook in Romero’s film aanwezig is.
Horrorveteraan Vincent Price zet een gedenkwaardig optreden neer als de door eenzaamheid en ledigheid gekwelde Robert Morgan. Een van Price’s meest opvallende optredens ooit wellicht, en beduidend afwijkend van zijn meer gebruikelijke rollen als schurk of boosdoener. Een stuk moeilijker ook, omdat hij zich lange tijd alleen door het scherm beweegt, maar toch de aandacht moet zien vast te houden. En dat lukt hem door op overtuigende wijze de eenzaamheid en wanhoop weer te geven waaronder zijn filmpersonage gebukt gaat. Price’s voice-over begeleidt een groot deel van de gebeurtenissen in de film, en ook de verslagen toon waarmee Price zijn karakteristieke stemgeluid gebruikt draagt bij aan de effectiviteit van zijn optreden.
Ondanks de verdienstelijke vormgeving van deze film komen er ook wat minpunten in voor. Hoe naargeestig de vampier-zombies die Price’s huis belegeren ook overkomen, hun optreden had wel wat meer dreigend kunnen zijn. Hun wel erg beperkte denken in combinatie met hun fysieke zwakte en traagheid maakt hen herhaaldelijk tot te geringe tegenstanders. Dat ze bang zijn voor spiegels en door gaten in Morgan’s gebarricadeerde huis naar binnen kunnen kijken vermindert ook de effectiviteit van hun optreden. En waarom kan Ruth zich, in tegenstelling tot haar soortgenoten, zich in daglicht voortbewegen? Ook het einde van dit verhaal komt te snel, te onverwacht en wordt te haastig afgewerkt, hoewel de ironische ondertoon aangaande het alsnog door Morgan gevonden middel tegen de plaag wel passend overkomt binnen de troosteloze toonzetting van deze film. Maar de tekortkomingen zullen niet al te zwaar wegen voor de liefhebbers van ‘end of the world’ films. Voor de science fiction en de horrorliefhebbers zijn de beelden van de post-apocalyptische wereld en de al dan niet psychologische horror die in deze verfilming aan bod komen de moeite meer dan waard. Een aanbevelenswaardige klassieker in het horror-science fiction genre.
Frans Buitendijk