The Last Nazis (2009)

Regie: James Cohen, Charlie Russel, Dov Freedman | 150 minuten | documentaire

‘The Last Nazis’ bevat drie licht sensationele BBC documentaires, waarvan twee over de jacht op nog levende Nazikopstukken gaan. De derde variant belicht de kinderen die deel uit maakten van het zogenaamde Lebensborn-programma en valt daarmee in deze reeks ietwat uit de toon. Respectievelijk komen ‘The Hunt for Doctor Death’, ‘Most Wanted’ en ‘Children of the Master Race’ tegemoet aan de fascinatie die bestaat als het gaat om de oorlogsmisdadigers en gruweldaden uit de Tweede Wereldoorlog. Wie zijn de personen achter deze massamoordenaars? Wat dreef hen? De BBC volgde enkele personen die zichzelf de moeilijke taak hebben gesteld de nog levende Nazis op te sporen en voor het gerecht te slepen.

Efraim Zuroff, de directeur van het Simon Wiesenthal Centrum in Jeruzalem heeft zich de afgelopen 28 jaar beziggehouden met het opsporen van nog levende Nazis. In ‘The Hunt for Doctor Death’ opent hij de jacht op één van de grootste vissen; Aribert Heim, oftewel Doctor Death, bekend om zijn medische proeven op mensen. Zurhoff -zelf Joods- ervaart de jacht vanzelfsprekend niet zonder emoties. In zijn reis om de wereld wordt een spanningsboog gecreëerd die doet denken aan de zoektochten in “Spoorloos”, alleen dan met een heel ander doel en met grote historische gevolgen. ‘The Hunt for Doctor Death’ is spannend en sensationeel. Zou het Zurhoff lukken de haast mytische Doctor Death te ontmaskeren?

In ‘Most Wanted’, de tweede documentaire uit de reeks, zijn het twee jonge Engelse journalisten die zich laten verleiden om onberechte oorlogsmisdadigers op te sporen en aan de tand te voelen. De documentaire bewijst dat Engelse charme en fatsoenlijkheid moeilijk samen kunnen gaan met objectieve journalistiek. Want al gauw boeken de journalisten succes in hun speurtocht en weten zij zich zelfs uit te nodigen bij de oude van dagen thuis. Eenmaal in het hol van de leeuw verdwijnt helaas elk greintje moed om de charmeurs op leeftijd te confronteren met hun misdaden. Dat de twee Engelsen de oude opa’s op hun gemak stellen, mag gezegd worden. Kroaat Milivoj Asner, de Hongaar Sandor Kepiro en de Duitser Josef Eduard Scheungraber lijken hun hart dan ook open te stellen. Scherpe conversaties blijven in ieder geval uit. En dat is ronduit storend op basis van de daden waar deze mannen van verdacht worden. Of het hier nu gaat om krokodillentranen of om de waarheid, het resultaat is helaas een naïef schouwspel. De vraag rijst wie nu wie in zijn greep heeft.

De derde en laatste documentaire in de reeks, ‘Children of the Master Race’ vertelt het bijna surrealistische verhaal van de kinderen die werden geselecteerd om een zuiver Arisch ras te kweken. En al past deze documentaire niet per se in deze reeks, het is het resultaat van een objectief staaltje journalistiek waarbij men zich niet heeft willen beroepen op sensatiezucht. Daarentegen ontbreekt het aan de pakkende opbouw die een documentaire aantrekkelijk kan maken. ‘Children of the Master Race’ kent lange gesprekken en interviews met de kinderen van toen. Hoe is het om een product van de Nazis te zijn? Dat de Tweede Wereldoorlog vele slachtoffers kent weet iedereen. Maar een nieuwe frisse kijk op een groep relatief onbekende slachtoffers maakt deze documentaire uniek in zijn soort.

De BCC documentaires van ‘The Last Nazis’ spreken tot te verbeelding omdat ze misdaden tegen de mensheid belichten die zelfs nu, jaren nadien nog moeilijk te bevatten zijn. Maar helaas hebben ‘Most Wanted’ en ‘Children of the Master Race’ niet meer die gedrevenheid van journalisten, de gevatheid en de opbouw die hun voorloper ‘The Hunt for Doctor Death’ wel in zich heeft. De moeilijk te bevatten misdaden van toen, en de nieuwsgierigheid naar de mannen die hier verantwoordelijk voor waren zorgen er enigszins voor dat dit gerelativeerd wordt.

Tjeerd Kooistra