The Lord of the Rings: The Return of the King (2003) (Special Extended Edition)

Recensie The Lord of the Rings: The Return of the King Extended Edition CinemagazineRegie: Peter Jackson | 240 minuten | actie, drama, oorlog, avontuur, fantasie, horror | Acteurs: Elijah Wood, Sean Astin, Dominic Monaghan, Billy Boyd, Viggo Mortensen, Ian McKellen, Liv Tyler, Bernard Hill, Miranda Otto, John Noble, David Wenham, Karl Urban, Christopher Lee, Andy Serkis, Brad Dourif, Bruce Spence

De reis komt hier dan toch echt ten einde. Met deze lange versie van “The Return of the King” is het gedaan met de avonturen van Frodo, Aragorn, en Gandalf in Midden-Aarde. Wat voor moois kunnen we nog toevoegen aan onze ervaringswereld?

Er is voor achtenveertig minuten aan materiaal toegevoegd en geïntegreerd in de film. Dit zijn veelal karaktermomenten die personages of hun relaties onderling uitdiepen, of losse eindjes die aan elkaar geknoopt worden. Het weglaten van de “Voice of Saruman”-scène zorgde voor wat controverse. Het betrof namelijk de enige scène van Christopher Lee, die de rol van tovenaar Saruman vertolkt. Bovendien werd er nu niet getoond hoe deze charismatische schurk uit “The Two Towers” aan zijn eind kwam. Jacksons verklaring was dat de film door de scène te erg bezig was met het afronden van oude verhaallijnen terwijl er gestart moet worden met nieuwe ontwikkelingen. Waar in “The Two Towers” Saruman de grote schurk was, moest deze rol in “The Return of the King” door Sauron worden vervuld.

Toch is het geen overbodige luxe om de scène nu terug te zien. Integendeel. Sarumans verhaallijn is nooit echt bevredigend afgerond. Dit belangrijke personage verdient meer dan slechts een zinnetje van Gandalf. Bovendien hebben zijn laatste woorden extra betekenis voor het (latere) gedrag van verschillende andere personages. De essentie van de scène zoals deze naar voren komt in het boek, namelijk de kracht en invloed van Sarumans stem, is hiermee goed behouden. Theoden beschuldigt hij van zwakheid (bij de slag om Helmsdiepte), die hierdoor duidelijk aangeslagen is. Theodens laatste woorden op het slagveld, wanneer hij verklaart zich (nu) niet te hoeven schamen als hij zich bij zijn voorouders voegt, worden hierdoor des te krachtiger. Gandalf laat nu zien duidelijk de superieure tovenaar te zijn door Sarumans staf te breken. Een moment dat later gespiegeld wordt in een andere toegevoegde scène, waarin Gandalf een confrontatie heeft met de leider van de ringgeesten; de tovenaarskoning die ons in de bioscoopversie al beloofd had de witte tovenaar te zullen breken.

Een andere grote toegevoegde scène is die met de “Mond van Sauron”, die onze vrienden tegenkomen bij de Zwarte Poort. Hoewel deze mond eigenlijk figuurlijk bedoeld is – hij is de woordvoerder van Sauron – heeft Jackson er (tevens) een letterlijke interpretatie aan gegeven door alleen zijn (afzichtelijke) mond te tonen. Dit figuur vernietigt het laatste beetje hoop dat Aragorn en co. nog hebben door het mithril shirt van Frodo te laten zien en hiermee te impliceren dat hij dood is. Dit zorgt voor extra drama, en maakt de laatste acties van onze vrienden nu nog betekenisvoller. Het is het ultieme eerbetoon aan Frodo wanneer Aragorn nu met tranen in zijn ogen de woorden “For Frodo” zegt, alvorens tot de aanval over te gaan.

De extra scènes in dit gedeelte van de film zorgen ervoor dat alles wat geloofwaardiger overkomt. Aragorn confronteert Sauron nu door zijn zwaard via de palantir aan hem te tonen, waarna Sauron zijn troepen naar de Zwarte Poort stuurt. Wanneer Aragorn vervolgens zijn ambassadeur onthoofdt, is het begrijpelijk dat Sauron zijn blik afwendt van de hobbit die hij zojuist in zijn land heeft gezien. De tocht van Frodo en Sam in Mordor is nu ook een stuk minder kort en makkelijk dan in de bioscoopversie gesuggereerd werd. Zo hebben ze nu niet ineens een vrije doorgang, maar komen ze orcs tegen die het ze lastig maken. Het is allemaal net even wat realistischer.

Het gevecht van Faramir bij Osgiliath is nu veel beter weergegeven. We krijgen inzicht in de strategie van zijn soldaten en de naderende orcs en er is een betere spanningsopbouw. Door afstandsshots van Osgiliath krijgen we ook een beter overzicht van de locatie. Hetzelfde effect hebben extra shots die bij de bestorming van Minas Tirith zijn ingevoegd.

We zien goede verdiepende momenten tussen personages, zoals in gesprekken tussen Merry en Eowyn, Gandalf en Pippin, en Faramir en Eowyn. De relatie van deze laatste twee kreeg in de bioscoopversie helemaal geen aandacht. We zien nu hoe ze elkaar ontmoeten in de Huizen van Genezing en elkaar troost bieden. Deze locatie is wat Aragorns personage betreft jammer genoeg een beetje een gemiste kans. We zien hoe hij Eowyn verzorgt maar er wordt niets gezegd over zijn genezende krachten, die alleen van een koning kunnen komen.

De nieuwe scène met Gandalf en de tovenaarskoning zorgt voor een wat dubbel gevoel. Aan de ene kant is het een spannende confrontatie, die nuttig is voor de continuïteit en het opwekken van angst jegens deze vijand. Aan de andere kant wekt de “cut” naar het arriverende leger van Theoden nu minder euforie op dan voorheen. Door onze aandacht tijdelijk af te wenden van de wanhopige Gondorianen lijkt de verlossing, die Theoden met zijn cavalerie biedt, ineens minder urgent te zijn. Ook is het teleurstellend, en nadelig voor de mystiek van zijn personage, dat Gandalf in de scène zo makkelijk verslagen wordt.

Andere momenten voegen niets of nauwelijks iets toe aan de film, zoals een langer gevecht tussen de orcs in de toren van Cirith Ungol, en Eowyn die achterna wordt gezeten door een strompelende orcleider. Gimli is er ook niet bepaald op vooruit gegaan. Hij heeft een paar extra scènes gekregen die hem een nog grotere clown maken dan hij al was. Onnodig.

Er is aardig wat originele tekst uit het boek toegevoegd maar hoewel dit vaak stijlvol is, is het soms ook iets te beschrijvend. De scène waarin Gandalf Pippin vertelt over de geschiedenis van Gondor is interessant maar ook iets te statisch, vooral omdat het een vrij lange monoloog betreft. Al krijgen we wel tegelijk prachtige nieuwe shots van Minas Tirith te zien.

Net zoals het geval was bij de “Extended Edition” van “The Two Towers”, werken ook hier niet alle nieuwe scènes even goed (wat dat betreft was de lange versie van “The Fellowship of the Ring” beter uitgebalanceerd), maar desondanks is deze versie, net als zijn voorgangers, een verbetering ten opzichte van de bioscoopversie.
Er zal helaas geen extra materiaal meer volgen, maar we hebben geenszins te klagen: dankzij Peter Jacksons toewijding, en dat van zijn hele team, kunnen we nu voor altijd genieten van zo’n elf uur aan filmmagie. Peter, bedankt!

Bart Rietvink

Waardering: 4.5

DVD- en blu-ray-release: 9 december 2016 (Middle-Earth Trilogies – Extended)
Bioscooprelease: 22 oktober 2020 (re-release)