The Lost Leonardo (2021)

Recensie The Lost Leonardo CinemagazineRegie: Andreas Koefoed | 96 minuten | documentaire | Met: Robert K. Wittman, Martin Kemp, Jerry Saltz, Dianne Dwyer Modestini, Doug Patteson, Alexandra Bregman, Robert Simon, Bruce Lamarche

In 2005 startte een opmerkelijk schilderij een opmerkelijke reis door de kunstwereld. Het zou gaan om een Salvator Mundi van Leonardo da Vinci, de grootmeester en genie van de renaissance wiens faam groter is dan het aantal werken dat van hem bewaard is gebleven; je kunt er amper een zaaltje mee vullen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de ontdekking van een nieuwe Leonardo — en dus mogelijk ook zoiets als een nieuwe Mona Lisa — veel opzien baart. De vraag is alleen: is deze afbeelding van Jezus in de karakteristieke houding met opgeheven, zegenende rechterhand en kristallen bol in de linkerhand — en met opvallend vlassig baardje — wel echt van de meester, of is het afkomstig van slechts een leerling uit zijn atelier of misschien alleen maar van een latere volgeling?

De documentaire ‘The Lost Leonardo’ (2021) geeft geen definitief antwoord op deze vraag maar laat wel zien hoe de kunstwereld op hol slaat over deze kwestie. Een slecht gerestaureerd schilderij met als motief de Salvator Mundi komt in handen van handelaren voor het luttele bedrag van 1175 dollar. Ze hebben het vermoeden dat er onder de dikke lagen verf wel eens iets waardevollers zou kunnen schuilen en laten het werk zien aan expert Dianne Modestini zien. Zij gaat direct met acetone en wattenstaafjes aan het schrobben en ziet dan overeenkomsten tussen deze Salvator Mundi en de Mona Lisa. Ze raakt overtuigd van zijn authenticiteit, of beter gezegd, ze raakt ervan in de ban, en na het meticuleus te hebben gerestaureerd, wordt ze zijn grootste pleitbezorger.

Niet alle kunstexperts van naam zijn zo overtuigd als zij, en suggereren dat Modestini het zwaar beschadigde werk wel eens “te goed” kan hebben hersteld. Wat is nog Da Vinci en wat is Modestini? Maar het vuurtje is aangewakkerd en de waarde van het schilderij is flink gestegen. De handelaren proberen de Salvator Mundi voor tientallen miljoenen door te verkopen, maar niemand durft er zijn vingers aan te branden totdat een Zwitserse bemiddelaar hem opkoopt voor een Russische oligarch voor het bedrag van 127,5 miljoen dollar. En dan wordt het verhaal schimmiger. De bemiddelaar onderhandelt in werkelijkheid 83 miljoen en steekt het verschil, dat veel meer is dan zijn afgesproken commissie, in eigen zak. De Salvator Mundi wordt opgeslagen in een Zwitserse kluis, een zogenaamde “freeport” waar de meer gefortuneerden hun kunstverzameling in het geheim opslaan als financiële investering, onzichtbaar voor de belastingdienst. Het werk lijkt van de aardbodem te zijn verdwenen.

In 2014 komt het bedrog van de Zwitser uit en de Russische oligarch wil (na de Zwitser kapot te hebben geprocedeerd) onmiddellijk van zijn kunstcollectie af. Het prestige van zijn collectie is in zijn ogen immers geschaad; elk topstuk doet hem eraan herinneren dat hij is belazerd. Veilinghuis Christie’s draait er zijn handen niet voor om, maar verwacht zwaarder geschut van stal te moeten halen voor de toch wat dubieuze Leonardo. Daarvoor tuigen ze een grote marketingcampagne op met onder meer die andere Leonardo (DiCaprio) om de wereld ervan te overtuigen dat deze Salvator Mundi een echte Da Vinci is die minstens zo goed als de Mona Lisa zijn toeschouwers tot de tranen toe weet te emotioneren. De opzet slaagt, zelfs zo goed dat een mysterieuze bieder telefonisch het recordbedrag van ruim 450 miljoen dollar biedt, het hoogste tot dan toe geboden voor een kunstwerk. En dan verdwijnt de Salvator Mundi opnieuw, en daar is het verhaal nog niet mee af.

‘The Lost Leonardo’ keert het mechanisme van de kunstwereld binnenstebuiten en laat je achter met een bittere smaak in de mond. Eens te meer wordt duidelijk dat waarde wordt gecreëerd, de blik van de kijker wordt gemanipuleerd en dat zelfs een simpel schilderij de inzet kan zijn van politieke machtsspelletjes.

Alberto Ciaccio

Waardering: 4

Bioscooprelease: 31 maart 2022
Digital download-release: 16 juli 2022