The Match Factory Girl – Tulitikkutehtaan tyttö (1990)
Regie: Aki Kaurismäki | 68 minuten | drama, komedie | Acteurs: Kati Outinen, Elina Salo, Esko Nikkari, Vesa Vierikko, Reijo Taipale, Silu Seppälä, Outi Mäenpää, Marja Packalén, Richard Reitinger, Helka Viljanen, Kurt Siilas, Ismo Keinänen, Klaus Heydemann
‘The Match Factory Girl’ is de derde en daarmee laatste film in de zogenaamde Proletarische trilogie van de Finse filmmaker Aki Kaurismäki. Een drietal wrange, droogkomische portretten van de arbeidersklasse in Finland. (‘Shadows in Paradise’ (1986) en ‘Ariel’ (1998) vormen respectievelijk het eerste en tweede deel). Stuk voor stuk korte films, rond de zeventig minuten, die op trefzekere wijze het bleke bestaan van de onderste laag van de Finse samenleving in beeld brengen.
De voortreffelijke Kati Outinen (die in ‘Shadows in Paradise’ al briljant gecast bleek) speelt in deze sombere film de jonge fabrieksarbeider Iris, die de kost moet verdienen voor haar moeder en haar surrogaatvader. Iris’ geestdodende werk bestaat hoofdzakelijk uit het controleren van lucifersdoosjes aan de lopende band. Een sociaal leven heeft ze niet of nauwelijks. Thuis mag ze het huishouden doen terwijl moeder en haar vriend op tv naar Amerikaanse programma’s kijken. Het uitgaan in haar eentje levert vooral veel lege flesjes frisdrank op, maar geen contact met andere mensen.
Het omslagpunt komt als Iris voor zichzelf een mooie jurk koopt van haar zuurverdiende centen. Stiefpapa noemt haar meteen een hoer en moeder zegt dat ze de jurk terug naar de winkel moet brengen, maar Iris volhardt en trekt hem ’s avonds aan bij het uitgaan. Ze ontmoet de oudere Aarne (Vesa Vierikko), die haar mee naar huis neemt. Maar bij een vervolgafspraak geeft hij haar te kennen dat hij niets voor haar voelt. Als Iris vervolgens zwanger blijkt en Aarne botweg te kennen geeft dat ze “het mormel” maar moet laten weghalen, knapt er iets bij haar. Vanaf dat moment kunnen alle mannen die met haar in aanraking komen doodvallen (letterlijk en figuurlijk).
‘The Match Factory Girl’ is verreweg de meest beklemmende film uit de Proletarische trilogie. Waar de eerste twee bij vlagen hilarisch zijn, is de humor in deze film overwegend pikzwart. Bovendien lijkt er in tegenstelling tot de protagonisten uit ‘Shadows in Paradise’ en ‘Ariel’ voor Iris geen enkele uitweg. Ze raakt verstrikt in een neerwaartse spiraal. Er spreekt geen sprankje hoop uit de film. De kille cameravoering, het deprimerende decor van de fabriek en het aftandse ouderlijk huis en vooral het feit dat de film nauwelijks dialoog bevat, maken hem zwaar te verteren.
Wederom valt op hoe ongelooflijk sterk de cast is. Kaurismäki betuigt zich keer op keer als een meester in het kiezen van de juiste gezichten. Het maakt zijn films naast indringend des te geloofwaardiger. De reacties vanuit Finland zelf op de film logen/liegen er dan ook niet om. Kaurismäki laat de maatschappij zien zoals die is. Rauw en zonder opsmuk. Troosteloos? Zeker. Hopeloos? Niet per se. Maar altijd treffend.
Wouter de Boer
Waardering: 4
Bioscooprelease: 23 november 1990
Bioscooprelease: 4 januari 2018 (re-release, digitaal geremasterd)
DVD-release: 7 juni 2012 (DVD-box The World of Aki Kaurismäki)
DVD-release: 7 december 2017 (DVD-box The Essential 5 – Aki Kaurismäki)