The Navigators (2001)

Regie: Ken Loach | 96 minuten | drama, komedie | Acteurs: Dean Andrews, Thomas Craig, Joe Duttine, Steve Huison, Venn Tracey, Andy Swallow, Sean Glenn, Charlie Brown, Juliet Bates, John Aston, Graham Heptinstall, Angela Saville, Clare McSwain, Megan Topham, Abigail Pearson, Charlotte Hukin, Jamie Widowson, Andy Oldham, Nigel Harrison, Charles Armstrong, Tony Nyland

De onderkant van de samenleving is een geliefd onderwerp van Ken Loach. De Britse cineast maakte in 1965 de televisiefilm ‘Cathy Come Home’, een uitgebalanceerde mengeling van fictie en documentaire waarin hij het probleem van de daklozen en het gebrekkige sociale beleid van de Britse overheid centraal stelde. Met succes, want de film lokte een maatschappelijk debat uit en leidde tot de oprichting van Shelter, een opvang voor daklozen. Juist die film zette de toon voor de rest van zijn oeuvre. De personages in de films van Loach zijn doodgewone mensen die te maken hebben met armoede, werkloosheid, alcoholisme, misdaad en drugs. Problemen die deels veroorzaakt zijn door een falende regering. Loach vertaalt de maatschappelijke problemen die hij behandelt in gevoelige verhalen over individuen. Realisme en authenticiteit staan bij hem voorop. Zo ook in ‘The Navigators’ uit 2001, over de gevolgen die de werknemers ondervinden van de privatisering van de spoorwegen.

Het script werd geschreven door Rob Dawber, een man die zelf jaren lang bij British Rail heeft gewerkt en ook actief was in de vakbond. Hij heeft de privatisering dus van heel dichtbij meegemaakt. Dawber is helaas vlak voordat de film af was overleden, ironisch genoeg aan de gevolgen van asbestkanker die hij opliep tijdens zijn werk. In ‘The Navigators’ werken Paul (Joe Duttine), Mick (Thomas Craig), Len (Andy Swallow) en Gerry (Venn Tracey) in het depot van de Britse spoorwegen in Sheffield. Ze zorgen samen voor het onderhoud en het seinstelsel van de sporen. Ondanks hun dagelijkse beslommeringen gaan de vier mannen met plezier naar hun werk. Op een ochtend worden de vier collega’s geïnformeerd over het feit dat de spoorwegen geprivatiseerd zullen worden. Tijdens een personeelsbijeenkomst toont een bedrijfsfilmpje triomfantelijk dat de privatisering een bron zal zijn van nieuwe inkomsten en dat iedereen zijn baan zal kunnen behouden. Paul, Mick, Len en Gerry hebben echter hele andere ideeën over deze ontwikkeling en vrezen voor de gevolgen die deze zal hebben op hun werk en hun leven. Door de vermindering van de werkmotivatie komt hun vriendschap in gevaar en ziet de directie hen als oproerkraaiers.

Ken Loach verstaat de kunst om van de meest grauwe en grimmige situaties zeer pakkende films te maken. Vanwege zijn realistische benadering – de documentairestijl – en vooral ook vanwege het feit dat hij onbekende, niet-professionele acteurs inhuurt. Geen filmsterren, maar mensen van vlees en bloed. Daardoor winnen zijn film aan geloofwaardigheid en authenticiteit. Het is duidelijk te merken dat Loach zich voor ‘The Navigators’ verdiept heeft in zijn onderwerp. Toch is deze film lang niet zo meeslepend als andere films van deze getalenteerde Brit. Een film als ‘Ladybird Ladybird’ (1994), waarin een moeder vecht voor de voogdij over haar jonge kinderen, grijpt je vrijwel direct naar de strot. Die betrokkenheid mist ‘The Navigators’ en dat komt waarschijnlijk door de haast schematische benadering waar de regisseur voor gekozen heeft. Natuurlijk is het van meet af aan duidelijk aan wiens kant hij staat, maar een genuanceerd beeld van de personages wordt niet geschetst. De kijker mag slechts sporadisch een kijkje nemen in het privé-leven van deze mannen waardoor het moeilijk is ze buiten hun werk te leren kennen en dat is zeker een gemiste kans.

De films van Ken Loach zijn ondanks hun overduidelijke socialistische inslag nooit simplistische politieke pamfletten. Stuk voor stuk zijn het aangrijpende drama’s die nooit sentimenteel worden, en waarin sterke en geloofwaardige personages centraal staan. Dat geldt ook voor ‘The Navigators’. De acteurs voelen zich bovendien duidelijk als een vis in het water in hun rollen, waarschijnlijk omdat deze zo dicht bij hun werkelijke leefsituatie staan. Geen van hen springt er echt bovenuit, maar allen zijn sympathiek. Om het verhaal van ‘The Navigators’ niet als al te droge kost te verkopen, is er de nodige typisch Britse humor in verwerkt. Maar die krijgt nooit de overhand, omdat Loach zijn boodschap nimmer uit het oog verliest. Ook de settings en cinematografie zijn bewust sober gehouden om de kijker vooral niet af te leiden van de maatschappijkritische insteek.

‘The Navigators’ is een film waar je het nodige geduld voor moet op kunnen brengen. Er is – op het niet zo vrolijke einde na – weinig actie en bovendien duurt het even voor je hebt uitgevonden wie wie is. Als je deze bescheiden film een kans geeft en je openstelt voor de boodschap die Ken Loach ermee tracht over te brengen, zul je dit degelijk gemaakte drama zeker kunnen waarderen. De regisseur weet zoals altijd het beste in zijn onbekende acteurs naar boven te halen. Het is jammer dat deze film lang niet zo aangrijpend is als hij had kunnen zijn, wanneer er meer aandacht naar de individuen en hun persoonlijke situaties was uitgegaan. Loach kiest nu, geheel volgens de socialistische visie overigens, voor hun gezamenlijke lot. En dat zegt direct waarom dit realistische drama gemaakt is; puur om een boodschap over te brengen. En daarin is Loach, die voor deze film werd genomineerd voor de Gouden Leeuw op het festival van Venetië, zeker geslaagd.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Bioscooprelease: 4 april 2002