The Painted Bird (2019)

Regie: Václav Marhoul | 169 minuten | drama, oorlog | Acteurs: Petr Kotlár, Nina Sunevic, Alla Sokolova, Stanislav Bilyi, Ostap Dziadek, Zdenek Pecha, Michaela Dolezalová, Udo Kier, Lech Dyblik, Jitka Cvancarová, Daniel Beroun, Marika Sarah Procházková, Marie Stripkova, Milan Simácek, Martin Nahálka, Stellan Skarsgård, Dominik Weber, Petr Jenista, Irena Máchová, Josef Bedlivy

‘The Painted Bird’, gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Jerzy Kosiński, is het langverwachte passieproject van de Tsjechische regisseur Václav Marhoul. Waar het oorspronkelijke boek uit 1965 al veel commotie veroorzaakte (Kosiński werd veelvoudig beschuldigd wegens plagiaat), doet de verfilming daar nog eens een schep bovenop. Op het filmfestival van Venetië in 2019 verwierf de film al snel een reputatie vanwege de uitval tijdens de première. Terwijl sommige critici de film beschouwden als een gewaagd meesterwerk, waren er anderen die de filmzaal niet snel genoeg konden verlaten. De film zou volgens hen te gewelddadig zijn. Nu bevatten oorlogsfilms wel vaker geweld, maar ‘The Painted Bird’ zou volgens hen een morele grens passeren; de film zou op een gruwelijke wijze geweld verheerlijken en de spot drijven met de Holocaust. Zoals het festivalfilms vaak betaamt is deze kritiek vrij buitensporig, maar in het geval van ‘The Painted Bird’ moet wel toegegeven worden dat het geweld inderdaad het grootste probleem vormt.

In ‘The Painted Bird’ volgen we de reis van een naamloze jongen door Oost-Europa. Tijdens de begindagen van de Tweede Wereldoorlog wordt hij door zijn ouders ondergebracht bij zijn bejaarde tante. Als zij plotseling komt te overlijden, moet hij het alleen zien te redden. De jongen trekt van dorp naar dorp, maar wordt telkens weggejaagd door de bevolking. Tijdens zijn zoektocht naar een nieuw onderkomen is hij getuige van onwetendheid, uitbuiting en wreedheid. Sporen van vriendelijkheid en mededogen zijn haast niet te vinden. Al gauw leert de jongen dat overleven de topprioriteit is en dat vertrouwen in anderen dodelijk kan zijn.

Het is nooit een makkelijke taak om historische gruweldaden op het grote scherm weer te geven. Enerzijds moet de kracht van de gebeurtenissen zijn impact op de kijker achterlaten. Anderzijds moet de filmmaker de verleiding vermijden om te lang te blijven hangen bij beelden van bruutheid. Helaas is regisseur Václav Marhoul niet bijzonder succesvol in het bewandelen van deze dunne lijn, waarbij hij vaak in de tweede valkuil valt. In sommige scènes legt Marhoul op geloofwaardige wijze de realiteit van de oorlog vast, maar de meeste scènes schommelen echter tussen absurdistisch en overdreven grimmig. Een scène waarin een volledig dorp wordt uitgemoord door een groep woeste soldaten is hier een goed voorbeeld van. Dit moet schokkend zijn, maar wanneer een dorpeling in zijn borst wordt gestoken met een kruisbeeldje van Jezus, waarna nog geen minuut later een Wilhelm scream te horen is, begin je al snel onbedoeld te lachen. Dit soort toevoegingen zijn volkomen misplaatst in een film vol gruwelijke executies en grafische moorden. Het is iets wat niet zou misstaan in een satire, maar in een grimmig drama valt het uit de toon.

Te midden van het overdreven geweld worstelt ‘The Painted Bird’ eveneens met een gebrek aan psychologisch en thematisch inzicht. De film lijdt aan een identiteitscrisis en lijkt niet goed te weten wat het wil zeggen. De reis van ons hoofdkarakter zou allerlei interessante thema’s aan de kaak kunnen stellen, maar meestal komt de film niet verder dan de aanname dat de mens door en door slecht is. De film gelooft dat wreedheid op zichzelf al fascinerend is en verlaagt zich telkens tot puur nihilisme. Is dit interessant? Niet echt.

De eentonige stemming van het verhaal staat echter in een schril contrast met de visuele stijl van de film, waarmee Marhoul zijn werk weet te onderscheiden van andere films over de Tweede Wereldoorlog. ‘The Painted Bird’ is geschoten in stemmig zwart-wit en heeft veel indrukwekkende shots te bieden, die soms doen denken aan het werk van Andrei Tarkovsky. Sommige longtakes zijn verbazingwekkend goed gedaan en gezien de weinige special effects wordt het verwoeste Europese landschap heel realistisch in beeld gebracht. De representatie van deze plaats en tijd is ook geloofwaardig en het is evident dat hier veel tijd in is gestoken.

De film heeft zeker kwaliteiten, maar mist uiteindelijk stroomlijning en een pakkend verhaal. In combinatie met de grote dosis geweld is het moeilijk om de film aan te raden, desondanks de aantrekkelijke filmstijl. Daarmee is ‘The Painted Bird’ een typisch twijfelgeval. Er valt genoeg te genieten, maar je hebt voortdurend het idee dat hier een betere film in had gezeten.

Len Karstens

Waardering: 2.5

Bioscooprelease: 15 oktober 2020
DVD-release: 24 februari 2021