The Passion of the Christ (2004)

Regie: Mel Gibson | 126 minuten | drama | Acteurs: Jim Caviezel, Maia Morgenstern, Monica Bellucci, Mattia Sbragia, Hristo Shopov, Francesco De Vito, Hristo Jivkov, Toni Bertorelli, Luca Lionello, Claudia Gerini, Fabio Sartor, Giacinto Ferro, Olek Mincer, Sheila Mokhtari, Lucio Allocca

Voor het eerst sinds tijden beheerst Jezus de publieke opinie weer en nog wel vanwege een film. Opmerkelijk genoeg, want een voorganger als ‘The Last Temptation of Christ’ is op het eerste gezicht veel controversiëler dan ‘The Passion of the Christ’. Mel Gibson’s film is een redelijk getrouwe verfilming van de laatste twaalf uur van Jezus’ leven zoals beschreven in de bijbel. Misschien wekt juist het streven naar historische precisie – een heikele onderneming in godsdienstzaken – discussie op. De bijbeltekst is daarnaast ook nog eens kort, feitelijk en weinig beeldend: precies het tegenovergestelde van ‘The Passion’.

Het zijn echter niet de woorden die het doen, maar de beelden. ‘The Passion of the Christ’ is een fysiek kunstwerk, zoals ook Middeleeuwse schilderijen van de lijdende Christus dat zijn (James Caviezel lijkt zelfs gemodelleerd naar die afbeeldingen). Gibson is niet over één nacht ijs gegaan met zijn miljoenenproject en er valt weinig op aan te merken. Laten we de vooroordelen eens onder de loep nemen.

Buitensporig geweld? Het is voorstelbaar dat het zo gegaan is met een stel dronken Romeinen die eindelijk eens hun gang mogen gaan in een saaie, stoffige buitenpost, waar steniging van overspelige vrouwen niet ongewoon was en stokoude geestelijken de mening van de gewone man bepaalden.

Antisemitisme? Gibson gebruikt een bepaalde techniek om het verhaal van de berechting van Jezus te vertellen: alle ‘slechten’ bevinden zich in een groep of menigte; de ‘goeden’ worden als individu afgeschilderd, ongeacht of het Romeinen of Joden zijn. De menigte die Jezus’ dood eist is niet het gehele Joodse volk, maar zijn aanhangers van de geestelijk leiders die in Jezus een godslasteraar zien.

Een film om zieltjes te winnen? Dan heeft Gibson de moeilijkste weg genomen. De voorgeschiedenis van Jezus’ dood ontbreekt bijna volledig en slechts hier en daar wordt – in flashbacks – gewag gedaan van Jezus’ heilsleer.

Maar genoeg gezeurd over godsdienst, het gaat hier om film. Gibson trekt alle registers op dramagebied open om het verhaal van de lijdende profeet te vertellen. Vertraagde shots; koormuziek; poëtische beeldtaal (kraaien, slangen en duivels) en indrukwekkende perspectiefwisselingen tijdens de lijdensweg van Jezus. Hij wordt daarbij geholpen door de overtuigende prestaties van James Caviezel – die vooral fysiek aan de bak moet – en Maia Morgenstern, die als ingetogen, getormenteerde moeder een ware oase is in al het lichamelijk lijden. Dat laatste is de kracht van de film: het moeilijk voorstelbare gegeven van een man die wil sterven voor ieders zonden wordt mede aannemelijk gemaakt door het verdriet van zij die achterblijven, als intermezzo voor al het geweld. De focus op geweld heeft echter wel degelijk een functie: het lichamelijk lijden van Jezus is essentieel in zijn overgang van mens tot God – het sleutelmoment in het Christelijke geloof. Gibson transformeert Jezus van mens via homp vlees tot icoon. Hij heeft een beeldtaal gevonden die het verhaal recht doet. De climax van de film ligt halverwege, als Maria en Maria Magdalena (een wel erg passieve rol voor Monica Bellucci) even met de zijn kruis torsende Jezus in contact komen en beseffen dat hij gaat sterven. Het dramatisch hoogtepunt ligt daardoor niet bij de kruisdood, die is dan al onvermijdelijk geworden. En als we dan nog een minpuntje moeten noemen: het eindshot, dat de opstanding van Jezus moet voorstellen. Om daar nu maar een handvol seconden voor uit te trekken? Een vreemd einde, hoewel de makers erin slagen het mysterie intact te laten. Misschien toch een cliffhanger?

Is ‘The Passion of the Christ’ de definitieve Jezusfilm? Gibson heeft het zijn potentiële opvolgers knap moeilijk gemaakt.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 4

Bioscooprelease: 1 april 2004