The Protagonists (1999)

Regie: Luca Guadagnino | 92 minuten | misdaad, thriller | Acteurs: Tilda Swinton, Fabrizia Sacchi, Andrew Tiernan, Claudio Gioè, Paolo Briguglia, Michelle Hunziker, Jhelisa, Laura Betti, Chiara Conti

Een theorie stelt dat elke schilder in elk werk wel een briljant moment heeft. Ook al is dat moment nog zo klein. Slechts het geduldig doorakkeren met behulp van een loep van elke vierkante centimeter van een werk kan deze briljante momenten van een schilder in beeld brengen.

Met ‘The Protagonists’ bekruipt je eenzelfde gevoel. Deze eersteling van regisseur Luca Guadagnino (1971) is bepaald moeilijk te duiden. Er zijn zowel argumenten voor als argumenten tegen om het een waardeloos of een briljant werk te vinden. Guadagnino was nog geen dertig toen hij deze eerste (maar zeker niet de laatste) samenwerking met Tilda Swindon (1960) aanging. Guadagnino lijkt zichzelf in interviews ook geen houding te kunnen geven als het over dit jeugdwerk gaat. Hij lijkt er enigszins neerbuigend over te doen, maar daar is zeker geen reden voor. ‘The Protagonists’ wordt vrij algemeen gezien als een cultfilm. De gebruikte beeldtaal is dermate divers dat daar ook wel aanleiding toe is. Ook het karakter van de film draagt bij aan een cult imago. Het is geen documentaire, hoewel het vele karaktertrekken daarvan heeft. Het is geen drama hoewel het ook daar veel van weg heeft. Soms is het een ‘the making of’. Maar de film heeft in elk geval een zeer serieus en dramatisch onderwerp: de willekeurige moord op een chef-kok in Londen.

De feiten van de zaak zijn de volgende. Op zaterdag 15 januari 1994 werd Mohamed el Sayed doodgestoken, vader en een 44 jaar oude chef-kok. Dit gebeurde in zijn auto door twee jongens van 19 jaar oud, Richard Elsey (Billy in de film) en Jamie Petrolini (Happy). Zij leefden in de fantasie dat ze undercover SAS (Special Air Service)-agenten waren die als onderdeel van een initiatierite een willekeurige vreemdeling moesten doden. Aanvankelijk waren ze op zoek naar een pooier of een drugsdealer, maar die konden ze niet vinden. Daarom drongen ze die noodlottige avond binnen in de auto bij El Sayed. Hij werd beestachtig vermoord door de twee jongens. Ze werden opgespoord en in november 1994 veroordeeld tot levenslange gevangenisstraffen.

‘The Protagonists’ neemt ons mee naar een aantal verschillende invalshoeken en betrokkenen bij dit drama. We zien interviews met de echte opsporingsambtenaren van de Londense politie, een interview met de weduwe van El Sayed en een interview met de patholoog die de obductie heeft geleid op het lichaam van de vermoorde chef-kok. Van tijd tot tijd neemt de camera ons ‘spontaan’ mee naar close readings van de acteurs waarin zij hun teksten lezen en we zien hoe ze zich voorbereiden op hun rollen. Ook worden we meegenomen naar gedramatiseerde scènes waarin we de moord meemaken maar ook waarin we de beide daders, jongens nog, horen over de voorbereidingen voor de moord. Ook binnen die afzonderlijke scènes krijgen we bijzondere optredens. Denk aan de stripteasedanseres die in een extatische paaldans herinnert aan de wens van de jongens om een pooier te doden of een drugsdealer.

‘The Protagonists’ bevat een belangrijk citaat uit ‘The Silence of the Lambs’ waarin wordt geconstateerd dat deze film zeer tot Happy’s verbeelding sprak. De analogie gaat zelfs zover dat de vergelijking met Jame Gumb (de moordenaar uit ‘Silence of the Lambs’ ) wordt getrokken. Jame Gumb was niet wezenlijk geïnteresseerd in de mensen die hij vermoordde. Hij was vooral op zoek naar zichzelf. Dat geldt ook voor Happy, die zijn echte Hannibal Lecter ontmoette toen hij Billy ontmoette. Grappig genoeg bevat de film ook een soort van ‘forward quotation’ waarin de geacteerde echtgenote van de El Sayed (Michelle Hunziker) haar gezicht in wanhoop ondersmeert met haar make-up. Een scene die hier wel heel veel op lijkt is een vergelijkbare scène in ‘The Substance’, met Demi Moore, maar die is van 2024.

Deze drie invalshoeken, de ‘echte wereld’, de filmcrew zelf en de dramatisering bevatten alle drie indrukwekkende beelden, prima ondersteund met bijbehorende spannende muziek. Het moet echter worden gezegd dat stukken van de film volledig langs de kijker heengaan, zelfs ook bij oppervlakkige bestudering, omdat niet zonder meer kan worden begrepen wat de bedoeling is van deze delen. Denk daarbij aan het openingslied dat de indruk zal wekken clous te geven naar een beter begrip van de film. Echter, tenzij men bereid is om aan huis-tuin-en-keuken-psychologie te gaan doen, het is allemaal niet zo duidelijk als wij, de doorsnee-kijkers, zouden willen.

De grote ster in deze door Italianen gemaakte film is natuurlijk de Schotse Oscar-winnares Tilda Swinton. Zij staat bekend om haar excentrieke en raadselachtige rollen. In die zin is ‘The Protagonists’ een typische Tilda Swinton-keuze. Alleen zij al is het zien van deze film meer dan waard. Ook Luca Guadagnino (‘I always make movies about desire.’) heeft inmiddels een indrukwekkend en divers oeuvre tot stand gebracht.

Hoe is het afgelopen met de echte Billy en Happy? Richard Elsey kwam in 2012 als een vrij man uit de gevangenis. Jamie Petrolini tekende beroep aan tegen zijn vonnis. Zijn verweer dat de moord niet aan hem was toe te rekenen omdat hij op dat moment in een voorfase van schizofrenie zat werd later erkend, toen hij inmiddels schizofreen was geworden. Hij werd in 2005 overgeplaatst naar een psychiatrische inrichting.

Ton IJlstra

Waardering: 3

VOD-release: 1 januari 2025 (MUBI)