The Sacrifice – Offret (1986)

Regie: Andrei Tarkovsky | 149 minuten | drama | Acteurs: Erland Josephson, Susan Fleetwood, Allan Edwall, Guðrún Gísladóttir, Sven Wollter, Valérie Mairesse, Filippa Franzén, Tommy Kjellqvist, Per Källman, Tommy Nordahl

Bekend voor zijn complexere films met dieperliggende boodschappen, schreef en regisseerde de maker van ‘Stalker’, Andrei Tarkosvky, in 1986 zijn laatste film: ‘The Sacrifice’ (‘Offret’). Toen al verbannen uit de Sovjet-Unie, werd Tarkovsky uitgenodigd door het Zweedse filminstituut om de film in het desbetreffende land op te nemen. In wat wordt verkondigd als zijn ‘simpelste’ film – gezien de lineaire plot – kijkt Tarkosvky recht in de ziel van de mensheid tegen de achtergrond van de Koude Oorlog. Zo worden de personages geconfronteerd met een nakende nucleaire holocaust, waarbij zij reflecteren over het verleden, heden en, hoe onwaarschijnlijk het ook klinkt, de toekomst. Helaas zou Tarkovsky nooit weten of het conflict op een vredevollere manier eindigde, aangezien hij in december van hetzelfde jaar stierf. ‘The Sacrifice’ is met andere woorden, de laatste opoffering aan zijn nalatenschap.

De intelligente en gelauwerde theateracteur, journalist en schrijver Alexander (Erland Josephson) viert zijn verjaardag in zijn afgelegen woning in Zweden, samen met zijn ietwat tirannieke in Engeland geboren vrouw (Susan Fleetwood), de kinderen en enkele kennissen, waaronder de helderziende postman Otto (Allan Edwall). Het feest is amper bezig wanneer straaljagers over het huis vliegen, gevolgd door een radiobericht dat het ondenkbare is gebeurd: een nucleaire oorlog is uitgebroken. Gechoqueerd door het nieuws, trekt iedereen zich terug op hun manier, waarbij overtuigingen en voorbije beslissingen in twijfel worden getrokken. Een melancholische tristesse gevuld met alcohol, medicatie en seksuele ontdekkingen daalt neer op het depressieve gezelschap. De atheïstische Alexander trekt zich terug en zoekt hulp bij niemand minder dan God, smekend om hem te verlossen van deze vreselijke angst wetend dat het einde nabij is; hij verklaart dat hij alles zal opofferen om de wereld en zijn familie te sparen. De ochtend nadien is de wereld schijnbaar aan het ergste ontsnapt, waardoor Alexander zich aan zijn eind van de Faustiaanse deal moet houden.

Gefilmd op het stille en grauwe Zweedse eiland Gotland, kan het niet ontkend worden dat de schaduw van de gerenommeerde regisseur Ingmar Bergman over ‘The Sacrifice’ hangt. Geen verrassing, aangezien de cinematograaf Sven Nykvist, die geregeld met Bergman samenwerkte, werd ingehuurd, samen met Erland Josephson, een van de lievelingsacteurs van de regisseur. In tegenstelling tot Bergmans ‘The seventh seal’ (Det sjunde inseglet), waarin de duivel – afgebeeld op een van de meest iconische manieren ooit – een twijfelende ridder achterna zit, is het nu Alexander, een man die trots is op zijn intellectuele prestaties en zijn absolute geloof in het atheïsme, die letterlijk op de knieën gaat voor God. Zijn eigen overtuigingen, die hij graag verkondigt in lange monologen, tot frustratie van anderen, moeten plaats maken voor paniek en twijfel. Want die nacht volgt zijn laatste speech; smekend tot God in gebed, geeft Alexander zich gepassioneerd over aan zijn grootste angst, niet de dood, maar de angst om dood te gaan. Een zeer overtuigende scène die nooit was gelukt zonder Josephsons merkwaardige acteerprestatie. Tarkovsky is niet zo zeer geïnteresseerd in de christelijke verbeelding van God, maar eerder in een zekere spiritualiteit en de ambiguïteit van mensen met betrekking tot deze metafysische entiteiten en concepten. Het is zijn manier van zeggen dat mirakels wel degelijk kunnen gebeuren.

Tarkovsky’s ‘The Sacrifice’ vormt zijn laatste geschenk aan ons: een prachtige film die zijn tijd neemt; waarbij de traag bewegende camera de kijker de kans geeft om de haast op schilderij lijkende shots te laten inzinken. Rustig voortkabbelend, maar nooit langdradig, wordt de menselijke zucht naar zelfvernietiging en verlossing op haast microscopisch niveau gedissecteerd. Op het einde van zijn leven was de Russische regisseur ervan overtuigd dat de wereld de verkeerde richting uitging – een thema dat we terugvinden in de monologen van de protagonist. Zo stelde hij dat opofferingen de wandaden van mensen konden wegwissen, zodat een nieuw hoofdstuk kon beginnen. Het zijn uiteindelijk Tarkovsky’s eigen opofferingen die hem er toe hebben geleid om deze film te maken, aangezien hij niet meer welkom was in zijn moederland. Het is zijn laatste geschenk aan ons, want zoals de film stelt, is een geschenk zonder een opoffering wel een geschenk?

Nick Majchrowicz

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 19 september 2019 (re-release, digitally restored)
VOD-release: 9 augustus 2024 (Mubi)