The Shape of Water (2017)

Recensie The Shape of Water CinemagazineRegie: Guillermo del Toro | 119 minuten | avontuur, drama | Acteurs: Sally Hawkins, Michael Shannon, Richard Jenkins, Octavia Spencer, Michael Stuhlbarg, Doug Jones, David Hewlett, Nick Searcy, Stewart Arnott, Nigel Bennett, Lauren Lee Smith, Martin Roach, Allegra Fulton, John Kapelos, Morgan Kelly, Marvin Kaye, Dru Viergever, Wendy Lyon

Guillermo del Toro is er een meester in; elementen van horror en poëzie met elkaar vermengen tot een eigenzinnig en visueel overdonderend modern sprookje. De Mexicaanse filmmaker heeft zijn fascinatie voor monsters nooit onder stoelen of banken gestoken, werp maar eens een blik op zijn cv. Hij ziet deze antropomorfische wezens als symbolen voor een grote, soms haast goddelijke kracht. Al zijn films dragen onmiskenbaar Del Toro’s handtekening, maar er zijn er naar eigen zeggen drie die erbovenuit steken. “Vijfentwintig jaar lang heb ik gewerkt aan hele merkwaardige verhalen, met beweging, kleuren, licht en schaduw”, zo sprak hij toen hij in 2018 zijn eerste Golden Globe in ontvangst mocht nemen voor ‘The Shape of Water’ (2017). “In exact drie gevallen hebben deze vreemde verhalen, deze fabels, mijn leven gered. Eerst ‘Devil’s Backbone’ (2001), vervolgens ‘Pan’s Labyrinth’ (2006) en nu ‘The Shape of Water’. Voor ons regisseurs zijn dit niet zomaar nieuwe titels in onze filmografie. We hebben een deal gesloten met een zekere inefficiënte duivel die drie jaar van ons leven afneemt in ruil voor een nieuwe toevoeging op IMDb. Die films maken deel uit van onze biografie en ze zijn springlevend.” Dit citaat is tekenend voor de intensiteit van Del Toro’s werkwijze en onderstreept bovendien hoe dicht zijn films bij hem zelf staan. Met het adembenemende ‘The Shape of Water’ rijgt de Mexicaanse meesterfilmer de prijzen aaneen; naast die Golden Globes (vier van de zeven nominaties werden verzilverd) won de film ook Gouden Leeuw in Venetië en diverse accolades van mensen uit het vak. Bovendien is ‘The Shape of Water’ genomineerd voor maar liefst dertien Oscars. Al die loftuitingen zijn geheel terecht, want Del Toro weeft op vakkundige wijze de genres in elkaar om te komen tot moderne klassieker die als fraai voorbeeld geldt van cinema zoals dat ooit bedoeld is.

Dat we een romantisch sprookje mogen verwachten, vertelt Giles (de altijd geweldige Richard Jenkins) ons direct al in de proloog. Terwijl we kijken naar een appartement dat onder water staat en waar de meubels voorbij drijven, wijst hij ons het verhaal, lang geleden, rond de laatste dagen dat een prinses zonder stem de scepter zwaaide, tot een monster het allemaal trachtte te verwoesten. Als het verhaal begint, ontdekken we dat Giles in 1962 samen met zijn katten woont boven een noodlijdend filmtheater en onder zijn enige echte vriendin, Elisa (Sally Hawkins). De homoseksuele Giles is zijn werk als affichetekenaar recent kwijtgeraakt en slijt zijn dagen met het kijken naar klassieke musicals en gifgroene gebakjes eten bij de lunchroom van de man op wie hij heimelijk verliefd is. Elisa leeft, net als hij, vrij geïsoleerd. Ze zijn beiden eenzaam, maar niet alleen. Wat het voor haar nog lastiger maakt, is dat ze niet kan praten en dus veroordeeld is tot het communiceren met gebarentaal. Ze heeft een baantje in de nachtschoonmaakploeg bij een geheim laboratorium van de regering. Let wel, we zitten midden in de Koude Oorlog en de ‘Space Race’ met de Russen. Wellicht is Elisa vooral aangenomen omdat ze toch haar mond niet voorbij zal praten. Hoe anders is dat voor haar bevriende collega Zelda (een heerlijke Octavia Spencer), die geen moment de lippen op elkaar weet te houden en urenlang onverstoorbaar kan kwebbelen over de onhebbelijkheden van haar echtgenoot.

Op een zekere dag wordt een nieuwe, zeer geheime lading in een watertank binnengebracht. Elisa is direct gefascineerd en kan haar nieuwsgierigheid niet bedwingen. Bij haar eerste kennismaking met het antropomorfische wezen (in dit geval half-man, half-amfibie, geïnspireerd door het monster in de klassieke horrorfilm ‘The Creature from the Black Lagoon’ uit 1954 en gespeeld door Del Toro-regular Doug Jones) hebben de twee meteen een klik. Ze blijken niet alleen met elkaar te delen dat ze niet kunnen praten, maar ook hun voorliefde voor hardgekookte eieren en Benny Goodman-platen. Elisa moet echter op haar hoede zijn, want de overambitieuze overheidsagent Strickland (een ouderwets vileine Michael Shannon), die het wezen eigenhandig uit de Amazone heeft gevist, heeft heel andere plannen en jaagt hem met gemene stroomstootjes angst aan. Ook Dr. Robert Hoffstetler (Michael Stuhlbarg), een marinebioloog met een dubbele agenda, heeft buitengewone interesse in Elisa’s pas gearriveerde soulmate. Samen met Giles, en later ook Zelda, verzint Elisa een plan om het zeewezen te uit de handen van Strickland te redden.

Met ‘The Shape of Water’ neemt Guillermo del Toro, die het scenario schreef met Vanessa Taylor, veel hooi op zijn vork. Romantisch sprookje, Koude Oorlog-thriller, monsterfilm, avonturenfilm; de film verenigt het allemaal, voegt nog een prettige dosis relativerende humor toe (via Jenkins en Spencer) en een vleugje sociaal-maatschappelijk commentaar (via de personages van diezelfde Jenkins en Spencer, die net als Elisa outcasts representeren) en brengt en passant ook nog een ode aan de cinema, met diverse verwijzingen – sommige subtieler dan andere – naar (klassieke) genrefilms en musicals. Del Toro weet van al die elementen een betoverend staaltje cinema te creëren die zelfs de meest cynische filmkijker zal weten in te pakken, omdat hij ondanks die rijkheid en gelaagdheid altijd de focus houdt op de ontluikende vriendschap tussen Elisa en de amfibische man. En deze bovendien teder, ontwapenend en echt weet weer te geven. Dat komt overigens ook door de ontzettend knappe performance van Sally Hawkins, voor wie Del Toro de rol speciaal heeft geschreven. Hawkins heeft een bepaalde aantrekkingskracht, een schoonheid die nogal onconventioneel is. Ze oogt vaak wat wereldvreemd en kwetsbaar en laat deze rol dat nou net van haar vragen. En hoe knap is het om je duidelijk te maken zonder woorden, stem of intonatie, maar puur met mimiek, gezichtsuitdrukkingen en uitstraling (dit geldt in feite ook voor Jones)! Overigens levert de complete cast fantastisch werk af, met Jenkins en Spencer – beiden voor een Oscar genomineerd – als de twee personages die stevig met beide benen op de grond staan en daardoor voorkomen dat de film te veel doorslaat in het fantastische. Shannons Strickland lijkt een eenzijdig figuur, maar ook zijn personage is gelaagder dan je op het eerste gezicht zou denken. Stuhlbarg doet als de geheimzinnige Dr. Hoffstetler niet onder voor de rest.

Guillermo del Toro ontvangt alle credits voor dit moderne meesterwerk, maar ook het team om hem heen verdient alle lof; het beeldschone production design van Paul Denham Austerberry, de elegante cinematografie van Dan Laustsen, de zorgvuldige montage van Sidney Wolinksy en de rijke score van Alexandre Desplat. Mede dankzij hen weet Del Toro het artistieke niveau van Spaanstalige klassiekers ‘Devil’s Backbone’ en ‘Pan’s Labyrinth’ te evenaren en uiteindelijk zelfs te overtreffen. Hij stopte zijn ziel en zaligheid in deze film en werkte elk aspect tot in detail uit – neem bijvoorbeeld de manier waarop thema’s als ‘water’ en de kleur groen in al hun facetten voorbijkomen, tot aan het smerige gebakje van de lunchroom en de patserige nieuwe Cadillac van Strickland aan toe. Deze film ademt liefde uit; liefde voor het verhaal, voor de personages, maar bovenal voor film in zijn puurste vorm. En hoewel niet helemaal duidelijk is in hoeverre het verhaal origineel van Del Toro is (er gaan diverse hardnekkige geruchten over plagiaat), de manier waarop de illustere Mexicaanse cineast ermee aan de haal gegaan is, is weergaloos. ‘The Shape of Water’ is film zoals film bedoeld is; nu al (één van) de beste film(s) van het jaar!

Patricia Smagge

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 15 februari 2018
Digital HD-release: 28 mei 2018
DVD- en blu-ray-release: 6 juni 2018