The Square (2017)

Regie: Ruben Östlund | 140 minuten | komedie, drama | Acteurs: Dominic West, Claes Bang, Elisabeth Moss, Terry Notary, Christopher Læssø, Marina Schiptjenko, Elijandro Edouard, Daniel Hallberg, Martin Sööder, Sofie Hamilton

De relatie tussen kunst en menselijkheid, daar draait het om in ‘The Square’. Want, zo is vaak de veronderstelling, door kunst en cultuur kunnen wij ons onderscheiden van dieren, de aap voorop. Kunst geeft ons het vermogen van weldenkendheid. Kunst stelt de mens in staat om zowel op zichzelf te reflecteren als de ander beter te begrijpen. Kunst manifesteert emotie. Samenvattend: van kunst worden wij betere mensen.

Maar, zo legt ‘The Square’ genadeloos bloot, de mens is in dat superioriteitsdenken op zijn zachtst gezegd behoorlijk doorgeschoten. Als er zoiets is als een biologische hiërarchie, bestaat er dan ook geen maatschappelijke variant? Is een liefhebber van de ‘hogere’ cultuur betere dan die van de ‘lagere’? En zijn de aanhangers van de voor het grote publiek vaak onbegrijpelijke moderne kunst dan het summum van menselijkheid? Hardop zullen ze het misschien niet durven zeggen, maar dat de Westerse maatschappij zijn cultuursnobisme kent, staat buiten kijf.

Hoewel hij alles met de beste bedoelingen lijkt te doen, kan ook hoofdpersoon Christian (Claes Bang) zich niet aan deze verhevenheid onttrekken. De curator bij een vooraanstaand museum bevindt zich in de hoge, sociale kringen van de Zweedse elite. Hij benadert de hedendaagse kunst met zekere pretenties, die haaks staan op hoe het overgrote deel van zijn landgenoten daar mee omgaat. Zijn morele superioriteit bewijst hij in zijn objectivering van vrouwen en het gepronk met zijn elektrische auto. De mensheid is verdorven, maar hijzelf hoort daar niet bij.

Met de aankoop van een nieuwe kunstinstallatie hoopt Christian ook op mondiaal vlak een speler van betekenis te worden. De installatie, een vierkant van vier bij vier meter, heeft als doel de mens bij elkaar te brengen. In tijden van verregaand individualisme is daar een groot behoefte aan, zo betoogt de kunstkenner. De mensen die in het utopische vierkant stappen, zijn volledig gelijk aan elkander. Hulpbehoevenden krijgen de ondersteuning waar ze recht op hebben. Vertrouwen is er het hoogste goed. Participanten kennen er gelijke rechten en gelijke plichten. De menselijkheid kan er overwinnen. Het is de morele deugdelijkheid ten top.

Maar dan wordt Christians heilige graal gestolen: zijn mobiele telefoon. Al snel is er van enige superioriteit geen sprake meer. En wordt duidelijk dat kunst voor de elite, en de bijbehorende reclamehipsters, vaak niet meer is dan een manier om geld te verdienen en het eigen ego te strelen. Door kunst alleen commercieel in te zetten, wordt ze ontdaan van haar inhoud. Niet de kunst staat centraal, maar de hype die het genereren kan. De manier waarop we in die trant voorbijgaan aan de daadwerkelijke inhoud van kunst, gaan we ook voorbij aan onze eigen menselijkheid. Wij, mensen, zijn dan uiteindelijk niet meer dan de apen die we zo minderwaardig achten.

Hoewel ‘The Square’, Gouden Palmwinnaar op het Film Festival van Cannes, hier weinig subtiel binnen de lijntjes kleurt, is de uitvoering en het acteerwerk piekfijn in orde. Regisseur Ruben Östlund (‘Turist’; 2014) zet bovendien de personages op de eerste plaats. Of meer precies, de gebreken van die personages. De humor is zwart, maar behoudt een lichte, pijnlijke vorm van absurdisme die de film niet al te zwaar maakt. Het maakt van ‘The Square’ een heerlijke maatschappijsatire.

Wouter Los

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 november 2017
VOD-release: 27 februari 2018
DVD-release: 27 februari 2018