The Substitute – Vikaren (2007)

Regie: Ole Bornedal | 93 minuten | horror, komedie, familie, fantasie, science fiction | Acteurs: Paprika Steen, Ulrich Thomsen, Jonas Wandschneider, Nikolaj Falkenberg-Klok, Emma Juel Justesen, Mollie Maria Gilmartin, Josephine Gents, Emma Claudia Søndergaard, Jakob Fals Nygaard, Andreas Gram Nielsen, Mathias Peter Kjær, Sonja Richter, Peter Hesse Overgaard, Henrik Prip, Olivia Stenderup Garre, Sofie Gråbøl, Cecilia Zwick-Nash, Niels Anders Thorn, Vibeke Hastrup, Lars Bom, Joy-Maria Frederiksen, Jørgen Bing, Mette Kolding, Peter Oliver Hansen, Helle Dolleris, Peter Aude, Ulf Pilgaard, Hans Holtegaard, Holger Juul Hansen

Hoewel het thema van het Deense ‘The Substitute’ (‘Vikaren’) absoluut niet origineel aanvoelt en zelfs losjes gebaseerd lijkt op films als ‘The Faculty’, slagen de makers erin een leuke en bij vlagen spannende film te presenteren. Het gegeven van een buitenaardse entiteit die bezit neemt van een mens om iets van de mensheid te leren dan wel te stelen is eveneens niet nieuw. Toch gaat er van de eerste scènes van ‘The Substitute’, waarin juist precies datgene gebeurt, iets dreigends uit. De weidse opnamen van het Deense boerenbedrijf, de donkere wolken en de slapende man en vrouw die voor de tv in slaap zijn gesukkeld – heel charmant met hun mond open – zijn een leuke tegenstelling. De tokkende kip die het zwarte gat in de lucht gadeslaat heeft eveneens een komisch effect en de scène die daarop volgt zorgt ook voor enige hilariteit.

Minder vrolijk is het deel van de film waarin Carl met zijn moeder een voor haar dodelijk aflopend auto-ongeluk heeft. Hier wordt echter de basis gelegd voor de karakterontwikkeling van het hoofdpersonage en daarin ligt ook de kracht van de film. Carl en zijn familie worden neergezet als mensen van vlees en bloed, in tegenstelling tot de bordkartonnen personages die in soortgelijke films voorkomen. De kijker voelt oprecht met hem mee, zeker wanneer blijkt dat hij om zijn verdriet gepest wordt door twee klasgenootjes. Gelukkig zorgt een ander klasgenootje weer voor wat lucht met zijn gerechtvaardigde terechtwijzing van de twee bullebakken. Omdat hun vaste onderwijzer een salmonellavergiftiging heeft opgelopen, krijgt klas 6B, waar Carl in zit, een vervanger. In eerste instantie wordt dit met lauw enthousiasme ontvangen, de leerlingen denken dat ze deze invaller makkelijk weg kunnen pesten. Ulla, de invalster, blijkt echter uit heel ander hout gesneden. In een komische maar tegelijkertijd griezelige scène laat ze zien waartoe ze in staat is. Ze weet antwoord op elke vraag die de scholieren haar stellen en het meest ontstellende komt wanneer Carl haar vraagt waar hij aan denkt. Eerst laat ze hem op keiharde manier weten dat ze op de hoogte is van zijn obsessie over zijn overleden moeder, maar ook weet ze dat Carl met alle macht probeert aan iets anders te denken. Pannenkoeken en ijs. Dat ze het bij het rechte eind heeft, weet alleen Carl en deze onthutsende wetenschap houdt hij nog even voor zich.

Na een meedogenloze confrontatie in de gymzaal is voor de kids de maat vol. Ze besluiten te klagen bij hun ouders. Er wordt een bijeenkomst georganiseerd waarbij Carl (die zich buiten de zaal bevindt) ontdekt dat Ulla een buitenaards wezen is. Ulla weet de ouders en de overige leerkrachten zo te bespelen dat zij geloven dat de kinderen slechts een rijke fantasie hebben en dat er geen sprake is van wreedheid van haar kant. Uiteindelijk besluiten de leerlingen in te breken in het huis van Ulla. Wat ze daar zien bevestigt hun vermoedens, maar nog slagen ze er niet in hun ouders te overtuigen. Wanneer tot overmaat van ramp de geplande schoolreis naar Parijs ook nog doorgaat, zien de klasgenoten zich verdoemd.

‘The Substitute’ is een leuke Deense productie, die ondanks de voorspelbaarheid toch weet te vermaken. Omdat niet helemaal duidelijk is wat Ulla allemaal van plan is blijft de spanning er in. Er zit voldoende –voornamelijk zwarte – humor in die de luchtigheid van de film verhoogt, en daardoor wordt het nooit ijzingwekkend. Wat jammer is, is dat niet helder wordt, wat de betekenis is van het pluimvee: of het toeval is dat ze zo’n grote rol spelen of voorbedachte rade. Paprika Steen speelt haar rol goed, ze is innemend wanneer ze charmant moet zijn en maniakaal wanneer ze haar alien-kant laat zien. Ulrich Thomsen, die Carls vader speelt en met wie Steen ook in ‘Adam’s Apples speelde – zet eveneens een goede acteerprestatie neer. Ook de kinderen zitten goed in hun rol – al zal een leraar from-hell dicht bij hun belevingswereld liggen. Dankzij de humor en de aantal leuke special effects, die nergens over-the-top gaan, is ‘The Substitute’ een prima film geworden, waar cineast Ole Bornedal best trots op mag zijn.

Monica Meijer