The Texas Chain Saw Massacre (1974)
Regie: Tobe Hooper | 83 minuten | horror, thriller | Acteurs: Marilyn Burns, Allen Danziger, Paul A. Partain, William Vail, Tori McMinn, Edwin Neil, Jim Siedow, Gunnar Hansen, John Dugan, Robert Courtin, William Creamer, John Henry Faulk, Jerry Green, Ed Guinn, Joe Bill Hogan, Jerry Lorenz
Deze film heeft voor een groot deel het gezicht van de horrorfilmindustrie bepaald en heeft de reputatie een van de beste horrorfilms aller tijden te zijn. Het verhaal is losjes gebaseerd op de praktijken van de seriemoordenaar Ed Gein, die ook als inspiratiebron heeft gediend voor filmpersonages als Norman Bates in de ‘Psycho’-films en Hannibal Lecter in ‘The Silence of the Lambs’ (1991) en de vervolgen daarop. De film werd met name in Engeland langere tijd uit de bioscopen verbannen vanwege de gruwelijkheden die erin voorkomen, maar dit heeft niet kunnen voorkomen dat de film de status heeft gekregen die het ook toekomt.
De onheilspellende toon in de film wordt al snel gezet wanneer er van meerdere kanten veelzeggende uitspraken worden gedaan: “a disturbing and unpredictable day”,“things happen here”,“you don’t wanna go fooling around other folks property…some folks don’t like it and they don’t mind showin’ you”. Ook het vreemde gedrag en het bizarre uiterlijk van de meegenomen lifter met zijn slachthuisverhalen doet het nodig komend onheil vermoeden temeer wanneer hij met zowel een mes als een scheermes zwaait en opzettelijk niet alleen zichzelf maar ook een van de jongeren ermee verwondt
Wanneer de jongeren eenmaal bij het huis komen, nemen de gebeurtenissen fatale vormen aan. Leatherface hanteert vakkundig zijn bijl en zijn kettingzaag en gaat op gruwelijke en nietsontziende wijze te werk. Wat hierbij opvalt is juist het gebrek aan dramatiek of sensatie: van het ene op het andere moment wordt er door Leatherface met zijn slachtoffers afgerekend. Geen dreigende nadering, geen voorafgaande waarschuwing, geen dramatische muziek Het is juist deze aanpak, gecombineerd met een effectieve cameravoering, die qua horror voor de nodige ijzingwekkende taferelen zorgt. Wanneer Leatherface onverwacht toeslaat ligt de horror niet zozeer in het schrikeffect met betrekking tot het onverwachte ervan, maar ligt er juist in dat pas na een paar seconden tot de kijker begint door te dringen wat voor gruwelijk tafereel zich heeft afgespeeld. Een uitspraak van een van de personages loopt hier al op vooruit en onderstreept dit ten volle: “there are moments we cannot believe that what is happening is really true…” Het is het achteraf tot stand komende en noodgedwongen besef van de gruwelijke en beestachtige moord op diverse personages dat de werkelijke horror die erachter zit des te meer naar voren doet komen.
In een later stadium wordt er een andere aanpak gehanteerden ook dit zorgt voor de meest weerzinwekkende taferelen. Een van de jongeren is de gevangene van Leatherface en zijn overige psychopatische familieleden geworden en ze blijkt te zijn beland in een nachtmerrie. De horror ligt er in deze scènes voornamelijk in dat de gruwelijkheden afkomstig zijn van mensen die totaal krankzinnig en niet voor rede vatbaar zijn, voor wie het leven van een medemens geen enkele waarde heeft en die in hun gestoorde en kannibalistische handelingen even vanzelfsprekend als meedogenloos en sadistisch te werk gaan. Ook uit hun onderlinge interactie blijkt dat ze volledig verknipt zijn en dat er niets goeds van hen is te verwachten. De horror wordt daarbij tot diverse misselijkmakende hoogtepunten opgevoerd wanneer het personage Sally weerloos is overgeleverd aan de grillen van deze geestelijk gestoorde familie en de ene na de andere zenuwslopende fysieke en mentale kwelling moet ondergaan.
In deze film is het daadwerkelijk splattergehalte lager dan op grond van de titel en de reputatie verwacht zou worden. Diverse fysieke gewelddadige taferelen worden wel in beeld gebracht, maar de bloederigheid ervan blijft opvallend achterwege en met name wanneer de chainsaw zelf gehanteerd wordt. Wanneer Leatherface zijn al dan niet levend slachtoffer met zijn kettingzaag bewerkt wordt er overgegaan naar een volgende scène of er wordt een dusdanig camerapositie gehanteerd dat van de bloederige taferelen letterlijk niets in beeld komt. En, hoewel vaak een cliché genoemd, ligt hierin ook inderdaad een groot deel van datgene wat effectieve horror tot stand kan brengen: datgene wat gebeurt gedeeltelijk of zelfs geheel suggereren zodat hiermee des te meer aan de verbeelding van de kijker wordt overgelaten en deze het een en ander des te gruwelijker voor zichzelf kan invullen
De omgeving is, zoals is te verwachten, goed gekozen: een alleenstaand huis op het platteland. In de afgelegen omgeving kunnen de nodige weerzinwekkende taferelen en praktijken dan ook lange tijd ongestoord doorgaan, en is het ook mogelijk om zich diverse tenenkrommende achtervolgingen te laten afspelen zonder dat er een ingrijpen van buitenaf tot stand komt. Het huis van de boosdoeners is op sfeerverhogende wijze bezaaid met de beenderen en overige stoffelijke resten van de in het verleden gemaakte slachtoffers. Ook de overige wanorde en het verval die er in het huis heersen zijn tekenend voor de geestelijke staat van ontbinding waarin Leatherface en zijn familie moeten verkeren. Wel kunnen, ondanks de afgelegenheid van het huis van de boosdoeners, de nodige vraagtekens gezet worden achter de lange tijdsduur dat deze gestoorde familie te werk is gegaan. Het hoge aantal door hun gemaakte slachtoffers in combinatie met hun gebrek aan zorgvuldigheid had toch onderhand wel tot het nodige argwaan bij deze en gene moeten leiden. Afgezien hiervan blijft de film van begin tot eind geloofwaardig, vooral ook door de geslaagde acteerprestaties van met name Jim Siedow en Edwin Neal. Dankzij hun perfect vormgegeven bizar gedrag en hun angstaanjagende maniakale gezichtsuitdrukkingen wordt de dreiging die er van de gestoorden uitgaat op effectieve wijze voortdurend in stand gehouden. Verder kan de angst van de slachtoffer(s) ook het nodige bijdragen aan een beklemmende sfeeropbouw en wat dit betreft is een compliment voor Marilyn Burns die zich met verve van haar slachtofferrol kwijt ook op zijn plaats.
Het zal de kijker tijdens het zien van deze film duidelijk worden dat de reputatie die deze film heeft terecht is en dat deze film voor een avondje geslaagde horror bij uitstek geschikt is, want de diverse weerzinwekkende taferelen zijn in staat de kijker met een gevoel van misselijkheid achter te laten ‘The Texas Chain Saw Massacre’ is als een verfilmde nachtmerrie. Een nachtmerrie waarin de kijker van de ene gruwel in de andere valt en waaruit maar geen ontsnapping mogelijk lijkt. Een hoogtepunt in de horrorfilmhistorie, hoewel misschien té geslaagd voor kijkers met zwakke zenuwen.
Frans Buitendijk