The Unbearable Lightness of Being (1988)
Regie: Phillip Kaufman | 172 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Daniel Day Lewis, Juliette Binoche, Lena Olin, Derek de Lint, Erland Josephson, Donald Moffat, Pavel Landovsky, Daniel Olbrychski, Stellan Skarsgård, Pascale Kalensky
Verbeelden met taal is wezenlijk iets anders dan vertellen met beelden; een romanschrijver heeft daardoor misschien wel een grotere macht dan een filmmaker. Hij kan zijn karakters laten dansen op zijn commando en hun verhoudingen eindeloos veranderen, totdat hij alles zo belicht heeft dat de lezer het werk kan afmaken: de romanschrijver is een superieure poppenspeler. Milan Kundera beheerst dit werk in zijn roman ‘De Ondraaglijke Lichtheid van het Bestaan’ tot in de puntjes. Zijn exploratie van het menselijk handelen in de liefde (vrij of romantisch) en onder dictatuur (aanpassen of rug recht houden) deed hij door middel van vier karakters – twee mannen en twee vrouwen – die elk een pool van het morele spectrum vertegenwoordigen, maar nooit helemaal zuiver zijn. De vier hoofdpersonen verhouden zich in een symmetrische tweeslachtigheid. Tomas is overspelig maar ruïneert zijn carrière omdat hij niet wil zwichten voor de communisten; Tereza is moreel zuiver in de liefde maar is door haar gebondenheid daaraan niet vrij; Sabina is dat wel maar loopt weg voor de liefde; de westerse professor Franz (Derek de Lint) gelooft evenzeer in de ware liefde als in linkse idealen, maar bedriegt zijn vrouw met Sabina en is een salonsocialist.
De geloofwaardigheid van de romanfiguren wordt geschraagd door het vertellen van hun levensgeschiedenis en filosofische bespiegelingen over het verschil tussen kunst en kitsch.
Doe dat maar eens na in een film; dat heeft Philip Kaufman ook geprobeerd. De plot volgt het boek nauwkeurig en Kaufman wist dat 170 minuten echt niet te lang was. Dat is het ook niet maar de karakters zijn slechts schimmen van wat ze in het boek zijn. Ondanks een uitstekende cast, waardoor deze film zeker memorabel is, slagen de makers er niet in de ingewikkelde dualiteit van de hoofdpersonen tot een tragische te maken. De film is eerder een maximale verbeelding van het boek dan een superieur substituut; de karakters worden te zeer versimpeld.
Het boek lijkt onverfilmbaar omdat de plot alleen niet genoeg is en het meenemen van alle essentiële details een te lange film zou vergen. Maar de acteurs doen hun uiterste best. Degenen die de film zien voor het lezen van het boek zullen al lezend nooit meer los komen van de gezichten van Day-Lewis, Binoche en Olin, die werkelijk perfect gecast zijn in de rijke vijver van de Europese film. Dit is, samen met de mooie plaatjes in Bergman-stijl, de bestaansgrond voor deze film, die een formidabele tagline heeft: ‘a lovers story’.
Jan-Kees Verschuure
Waardering: 3
Bioscooprelease: 2 juni 1988